Το αποτέλεσμα των πιέσεων που μας ασκούνται έχει ως συνέπεια το βίωμα του άγχους (και όταν οι πιέσεις είναι πολλές και επιβαρυντικές, στην περίπτωση όπου δεν αντιρροπούνται επαρκώς, λόγω αυξημένης έντασης, συχνότητας ή διάρκειας, το αποτέλεσμα είναι το παθολογικό άγχος). Το βίωμα του άγχους είναι διπλό. Έχει σωματική και νοητική παράμετρο.

Σωματικά, το άγχος έχει παρόμοια συμπτώματα με το φόβο. Αυτά τα συμπτώματα συνοψίζονται σε μία αυξημένη αντίδραση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος (το συμπαθητικό νευρικό σύστημα σε γενικές γραμμές “διεγείρει” τον οργανισμό και αν ξέρει κανείς τι περιλαμβάνει αυτή η διέγερση του μπορεί να κατανοήσει την εμφάνιση των συμπτωμάτων του άγχους). Στο πλαίσιο αυτού του κειμένου δεν κρίνεται απαραίτητο να εξηγηθεί πολύ αναλυτικά αυτή η αντίδραση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος του οργανισμού μας.

Η σωματική συνιστώσα της αντίδρασης του άγχους, όπως αναφέρουν τα βιβλία της ιατρικής μπορεί να μιμηθεί οποιοδήποτε άλλο παθολογικό πρόβλημα. Αυτό είναι εύκολα κατανοητό, αν λάβουμε υπόψιν ότι τα προβλήματα του οργανισμού μας τα βιώνουμε, τα αισθανόμαστε και τα κατανοούμε μέσω του νευρικού μας συστήματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σωματικό βίωμα του άγχους που είναι αποτέλεσμα πιέσεων που έχουν “υπερφορτώσει” το νευρικό σύστημα, το βιώνουμε μέσα από τον ίδιο μεσολαβητή (το νευρικό μας σύστημα) που πάσχει και ταυτόχρονα προσπαθεί να τα βγάλει πέρα ενώ δυσλειτουργεί. Η συνέπεια είναι πολλές φορές το νευρικό μας σύστημα να μας δίνει σήματα που είναι “λανθασμένα” (αυτό θα μπορούσαμε να το φανταστούμε ενδεχομένως σαν μία ηλεκτρική εγκατάσταση σπιτιού με παροχή ρεύματος από ηλεκτρολόγο που δεν ήξερε πολύ καλά τη δουλειά του. Τα ηλεκτρικά “βραχυκυκλώνουν”, καλούνται να λειτουργούν σε άλλα επίπεδα τάσης από αυτά που πρέπει, με αποτέλεσμα πολλές από τις ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού να δυσλειτουργούν).

Το σωματικό βίωμα του άγχους συνήθως εμφανίζεται με αθροίσεις ή αλλιώς ”μπουκέτα” συμπτωμάτων. Μερικές φορές επικρατούν τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Μπορεί λοιπόν όταν κάποιοι αγχώνονται, να εμφανίζουν στομαχικά ή κοιλιακά συμπτώματα και πόνους, αίσθηση “κοψιμάτων” ή ανάγκης για τουαλέτα. Άλλες φορές επικρατούν τα καρδιαγγειακά-αγγειοκινητικά συμπτώματα, όπως είναι ταχυκαρδίες, αίσθημα έντονων καρδιακών παλμών, αυξήσεις ή μειώσεις της αρτηριακής πίεσης, εφιδρώσεις.

Εναλλακτικά, κάποιες φορές επικρατούν συμπτώματα από το αναπνευστικό, με δυσκολία στην ανάσα, αίσθημα μη επαρκούς αερισμού, πίεσης/βάρους στο στήθος κ.ο.κ. Κάποιες φορές προεξάρχουν ψευδονευρολογικού τύπου συμπτώματα, όπως ζάλη, αστάθεια, δυσκολία στη βάδιση, αποδιοργάνωση ή ψυχικά συμπτώματα (αίσθημα αποπραγματοποίησης ή αποπροσωποποίησης, η αίσθηση ότι κανείς θα χάσει το μυαλό του ή θα τρελαθεί). Πολλές φορές όλα τα παραπάνω συμπτώματα παρουσιάζονται αναμεμειγμένα σε ποικίλους συνδυασμούς.

Η άλλη μεγάλη παράμετρος του άγχους, το νοητικό βίωμα, θα μπορούσε να συνοψιστεί και περιγραφεί ως εξής: Το άγχος είναι ουσιαστικά μία αρνητική προσδοκία για το μέλλον. Ο άνθρωπος που αγχώνεται, πιστεύει ότι κάτι στο μέλλον θα πάει άσχημα, κάπου θα έχει πρόβλημα, με συνέπεια μην τα καταφέρει και/ ή να αποτύχει. Ενώ το νοητικό κομμάτι του άγχους ουσιαστικά είναι τόσο απλό όσο περιγράφεται, οι εκφάνσεις ή αλλιώς οι εκδηλώσεις του άγχους στην καθημερινότητα είναι ποικίλες, όπως και οι σωματικές. Ο λόγος γι’ αυτό είναι η δόμηση.

Στη ζωή, τα πάντα χτίζονται. Το καλό και το προβληματικό αποτέλεσμα δεν είναι τυχαίο. Τα χτίζει κανείς είτε το κατανοεί είτε όχι.

Το ίδιο συμβαίνει και με το χτίσιμο του άγχους που ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας μέσα από την καθοδήγηση του περιβάλλοντός μας. Οπότε, ανάλογα με το είδος και τα αντικείμενα της δόμησης αυτής της αρνητικής προσδοκίας, ανάλογες είναι και οι εκδηλώσεις του άγχους μέσα στην καθημερινότητά μας.

Στα σύγχρονα Ψυχιατρικά ταξινομητικά συστήματα η κατηγοριοποίηση των εκδηλώσεων του άγχους έχει γίνει με βάση την προσπάθεια να συσχετιστούν διαφορετικές οι πιθανές εκδηλώσεις του άγχους με διαφορετικά χαρακτηριστικά της καθημερινότητας και με τη διαφορετική πιθανή πορεία που μπορέι να έχει (χωρίς όμως αυτή η προσπάθεια να έχει ιδιαίτερα πετυχημένα αποτελέσματα, αφού από το σύμπτωμα /άγχος/), δεν συνάγεται πάντα εύκολα η αιτία του προβλήματος. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει κανείς τη διαφορά μεταξύ συμπτώματος και προβλήματος και το γεγονός ότι αυτά τα δύο στον ανθρώπινο οργανισμό και γενικότερα στη ζωή δεν ταυτίζονται πάντα.

Ίσως εδώ να είναι βοηθητικό ένα παράδειγμα από την ιατρική σημειολογία για να αντιληφθούμε τη διαφορά ανάμεσα στο σύμπτωμα και το πρόβλημα. Μερικές φορές μπορεί να συμβεί να αισθάνεται κανείς πόνο στην κάτω αριστερή πλευρά της κοιλιάς. Αυτός ο πόνος συνιστά ένα σύμπτωμα. Λογικά σκεπτόμενος, ο άνθρωπος που πονά μπορεί να θεωρήσει ότι αφού η ενόχληση είναι στο συγκεκριμένο σημείο στην αριστερή πλευρά, το πρόβλημα θα βρίσκεται επίσης εκεί. Και συνήθως έτσι είναι.

Μερικές φορές όμως, το πρόβλημα δεν είναι εκεί, αλλά στην αντίθετη πλευρά, στο κάτω δεξί τεταρτημόριο της κοιλιάς, εκεί που βρίσκεται η σκωληκοειδής απόφυση (η φλεγμονή της οποίας δημιουργεί το πρόβλημα της σκωληκοειδίτιδας). Αυτός ο πόνος, που αλλού τον νιώθει κάποιος και αλλού είναι το πρόβλημα ονομάζεται αντανακλαστικός και υπάρχουν ανατομικοί λόγοι που μπορεί να εξηγούν το γιατί συμβαίνει. Αυτούς τους λόγους τους διδάσκεται κάποιος που εκπαιδεύεται στην ιατρική. Κάποιος όμως χωρίς ιατρικές γνώσεις είναι αναμενόμενο να μην τους ξέρει. Προς τί αυτή η συζήτηση, μπορεί εύλογα να αναρωτηθεί κάποιος. Διότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το σύμπτωμα δεν ταυτίζεται πάντα με το πρόβλημα είναι η απάντηση.

Αν προσπαθούσαμε να λύσουμε το πρόβλημα του παραδείγματος μας χειρουργώντας στην αριστερή πλευρά, δεν θα επιτυγχάναμε κάτι ωφέλιμο, διότι δε θα βρίσκαμε κάποιο πρόβλημα εκεί. Αν αντίθετα χειρουργήσουμε δεξιά και αφαιρέσουμε τη σκωληκοειδή απόφυση, θα έχουμε λύσει το πρόβλημα και στη συνέχεια -ως δια μαγείας- θα εξαφανιστεί και το σύμπτωμα της άλλης πλευράς.

Οι διαταραχές άγχους έχουν οριστεί με βάση την εκδήλωση του αγχώδους συμπτώματος στην καθημερινότητα του ατόμου και περιγράφουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται αυτό το σύμπτωμα κάθε φορά.

Έτσι, σύμφωνα με τη σύγχρονη ψυχιατρική ορολογία, όταν ένας άνθρωπος εμφανίζει άγχος πάνω από το μέσο όρο, το οποίο διατηρείται για το μεγαλύτερο μέρος του 24ώρου, αυτός είναι ένας άνθρωπος που παρουσιάζει γενικευμένο άγχος (ή διαταραχή γενικευμένου άγχους όπως κατηγοριοποιείται ψυχιατρικά). Αν ένας άνθρωπος εμφανίζει αιχμές ή αλλιώς εξάρσεις παροξυσμικού άγχους, διαγιγνώσκονται κρίσεις άγχους ή κρίσεις πανικού. Οι κρίσεις άγχους σηματοδοτούν άγχος υψηλής έντασης, που μειώνει τη λειτουργικότητα του ατόμου και το κάνει να δυσφορεί. Οι κρίσεις άγχους βιώνονται με αρνητικό τρόπο από το άτομο, οι κρίσεις πανικού βιώνονται με καταστροφικό τρόπο και εγγράφονται ισχυρότατα στη μνήμη του ατόμου ως απευκταία σημεία αναφοράς. Στις κρίσεις αυτές το άτομο δε δυσφορεί απλά, αλλά έχει την αίσθηση ή και τη βεβαιότητα ακόμα-που ευτυχώς δεν επαληθεύεται-ότι θα πεθάνει, ότι θα χάσει το μυαλό του ή ότι δεν θα μπορέσει να διαφύγει χωρίς σημαντική βλάβη από αυτή την καταστροφική κατάσταση.

Αντίστοιχα, αν ένα άτομο εμφανίζει άγχος όταν βρίσκεται σε αθροίσεις ατόμων μαζί με πολλούς άλλους ανθρώπους και μπορεί να βιώνει έντονο αίσθημα ντροπής, δυσφορίας ή συστολής, λέμε ότι το άτομο εμφανίζει κοινωνικό άγχος. Αν το άγχος εμφανίζεται σε συγκεκριμένα μέρη (ή τόπους), λέμε ότι το άτομο παρουσιάζει αγοραφοβικό άγχος.

Αν κανείς εμφανίζει έντονα αρνητική προσδοκία για την υγεία του, ανησυχώντας ότι μπορεί να εμφανίσει κάποια βλάβη ή να πάθει κάτι κακό, παρόλο που έχει εξεταστεί επαρκώς και δεν έχει επιβεβαιωθεί κάποια παθολογική διεργασία, περιγραφικά χαρακτηρίζουμε αυτό το άγχος ως άγχος υγείας.

Όταν ένα άτομο εμφανίζει άγχος σύνδεσης ή της σχέσης του με το αντικείμενο, όπου το αντικείμενο μπορεί να είναι κυριολεκτικά το αντικείμενο (π.χ. το στιλό, το αυτοκίνητο, το κόσμημα) ή το ψυχικό ή το συμβολικό αντικείμενο (ο/ή σύντροφος, η εργασία, τα χόμπι, η φίλοι), αυτό το είδος του άγχους το χαρακτηρίζουμε ψυχαναγκαστικό.

Δηλαδή, το ψυχαναγκαστικό δεν είναι απλά ένα άγχος που έχει ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμούς και καταναγκασμούς όπως αναφέρουν πολλά βιβλία, αυτά μπορούμε κάλλιστα να τα αντιληφθούμε ως παράγωγα, συμπτώματα ή αλλιώς μεσολαβητές της δυσλειτουργικής σύνδεσης με το αντικείμενο. Το χαρακτηριστικό του ψυχαναγκαστικού άγχους είναι ότι το άτομο αντί να εστιάζει στη σχέση του με το αντικείμενο, εστιάζει στην αρνητική του προσδοκία για το πως θα εξελιχθεί αυτή η σχέση και με αυτό τον τρόπο αλλοιώνει εντέλει τα χαρακτηριστικά της σχέσης αυτής.

Τρία είδη άγχους, το κοινωνικό, το άγχος υγείας και το ψυχαναγκαστικό άγχος είναι και τα πιο δύσκολα να αντιμετωπιστούν και αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους. Συνήθως έχουν αναπτυχθεί για σημαντικό χρονικό διάστημα προτού γίνουν αντικείμενο προσοχής από το άτομο ή το θεραπευτή. Επίσης, εμπεριέχουν πιο πολύπλοκες συμπεριφορές, που πολλές φορές στον εξωτερικό παρατηρητή φαντάζουν ανεξήγητες. Έτσι, το άτομο μπορεί να έχει δυσκολία να ερμηνεύσει το γιατί ή το πώς του εμφανίζονται τα συγκεκριμένα συμπτώματα (ενώ λ.χ. μία κρίση πανικού μπορεί να εμφανιστεί σε ένα συγκεκριμένο μέρος, με αποτέλεσμα το άτομο να ξέρει ποιο μέρος να αποφύγει, το άγχος υγείας αντίθετα μπορεί να εμφανιστεί οπουδήποτε και οποιαδήποτε στιγμή).

Το άτομο πιθανότατα θα αναζητήσει βοήθεια από το γιατρό για αυτό που αντιλαμβάνεται ως “παθολογικό” πρόβλημα, ο γιατρός θα πει ότι “όλα είναι καλά” και ότι δεν υπάρχουν παθολογικά ευρήματα, το άτομο όμως θα συνεχίσει να έχει συμπτώματα-πραγματικά μία πολύ αρνητική κατάσταση για αυτόν που ταλαιπωρείται από το σύμπτωμα και που θα αναπτυχθεί σε ακόλουθο κεφάλαιο.

Εξάλλου, πολλές φορές ο άνθρωπος με ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά τείνει να αντιλαμβάνεται τη βάση των ψυχαναγκασμών του σαν ένα υγιές δικό του επιθυμητό κομμάτι (είμαι τελειομανής και το ευχαριστιέμαι) και δεν αντιλαμβάνεται ότι το παθολογικό κομμάτι- αυτό που τον ταλαιπωρεί- (δεν αντέχω που τα παιδιά είναι ακατάστατα και δεν τακτοποιούν όπως τα συμβουλεύω) είναι συνέπεια της προηγούμενης διαδικασίας και κομμάτι ενός συνεχούς φάσματος.

Το άγχος υγείας όμως δεν περιγράφει απλώς το πρόβλημα του ότι “ο γιατρός μου λέει ότι δεν έχω τίποτε παθολογικό, αλλά εγώ νιώθω ότι είμαι άρρωστος/η”, και το ψυχαναγκαστικό άγχος δεν είναι απλά “ροπή προς ελέγχους, τάξη ή συμμετρία ή πολλά άλλα”, ούτε είναι απλά μία βιολογικού τύπου “ροπή” ή “επιβάρυνση”, όπως υπονοεί το πιο πρόσφατο εγχειρίδιο ψυχιατρικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (το γνωστό DSM-5), που έχει ξεχωρίσει την ψυχαναγκαστική διαταραχή από τις υπόλοιπες αγχώδεις διαταραχές.

Όπως σημειώθηκε και πιο πάνω, το ψυχαναγκαστικό άγχος σηματοδοτεί μία δυσκολία σύνδεσης ή αλλιώς επένδυσης του αντικειμένου κυριολεκτικά και του αντικειμένου μεταφορικά, του ψυχικού ή συμβολικού αντικειμένου δηλαδή. Τα δύο τελευταία είδη άγχους λοιπόν, έχουν ιδιαιτερότητες και στη θεραπευτική τους, χρειάζονται συνήθως περισσότερο χρόνο και ισχυρότερη αγωγή (εκεί που επιλέγεται φαρμακοθεραπεία) για να ανταποκριθούν.

Αυτό, μεταξύ άλλων οφείλεται και στον εξής πολύ σημαντικό λόγο: Η κρίση άγχους, η κρίση πανικού, το αγοραφοβικό άγχος και το κοινωνικό άγχος έχουν συνήθως σαφή σημεία αναφοράς. Μπορεί κανείς να εμφανίσει μία κρίση πανικού στο σουπερμάρκετ ή στον αυτοκινητόδρομο, έπειτα “ξέρει” τι είναι αυτό που τον ενοχλεί και “ξέρει” τί είναι αυτό που πρέπει να αποφύγει (ακόμα και αν αυτό βασίζεται σε λάθος ερμηνεία των πληροφοριών που έχει λάβει το νευρικό σύστημα).

Το άγχος υγείας και το ψυχαναγκαστικό άγχος δεν έχουν εύκολα εντοπίσιμα σημεία αναφοράς. Αυτό γίνεται εύκολα σαφές στην περίπτωση όπου οι γιατροί τους οποίους αναζητά ο πάσχων λόγω του άγχους υγείας τον διαβεβαιώνουν ότι δεν βρίσκουν τίποτε παθολογικό, εκείνος όμως αισθάνεται πληθώρα παθολογικών δυσαισθησιών, πόνων και ενοχλημάτων, με αποτέλεσμα να αναζητά δεύτερη, τρίτη, τέταρτη κ.ο.κ. γνώμη, στην προσπάθεια του να αναδειχθεί η αιτία του αρνητικού του βιώματος. Στην περίπτωση του ψυχαναγκαστικού άγχους, το βίωμα δεν είναι τόσο ταλαιπωρητικό σωματικά όσο νοητικά.

Ο ψυχαναγκασμός ή αλλιώς ιδεοληψία όπως ονομάζεται εναλλακτικά, σηματοδοτεί μία σκέψη, νοητική εικόνα ή ιδέα, η προέλευση της οποίας (ή η βάση της) δεν εντοπίζεται πάντα από το άτομο. Αυτή η ιδέα (ή καλύτερα η συνέπεια/ες της) είναι εγωδυστονική (δηλαδή μη αποδεκτή από το εγώ του ατόμου) και προκαλεί ισχυρό άγχος σε αυτό.

Στην προσπάθεια του να μειώσει το άγχος του, το άτομο οδηγείται σε συμπεριφορές οι οποίες αποσκοπούν στο να “μειώσουν” ή να “ακυρώσουν” το άγχος και αυτές οι συμπεριφορές ονομάζονται καταναγκασμοί. Αρχικά οι καταναγκασμοί προκαλούν φαινομενική ανακούφιση στο άτομο και είναι αυτή η ανακούφιση που τους συντηρεί, όμως αυτή η ανακούφιση δυστυχώς δεν διατηρείται επί μακρό χρονικό διάστημα, οπότε για να διατηρήσουν τον ανακουφιστικό τους ρόλο οι καταναγκασμοί θα πρέπει να επαναληφθούν και αυτό σταδιακά οδηγεί στην αύξηση τους σε χρόνο, έκταση και αριθμό.

Είναι οι καταναγκασμοί που γίνονται ορατοί απο το περιβάλλον του ατόμου και που πολλές φορές είναι ακατανόητοι ή και σχεδόν “μαγικοί” και που ουσιαστικά επιβαρύνουν την καθημερινή λειτουργικότητα και που περιορίζουν το ίδιο το άτομο (στ’ αλήθεια όμως οι καταναγκασμοί είναι αυτοί που “ρίχνουν νερό” στο “μύλο” του ψυχαναγκαστικού άγχους).

Εδώ σταχυολογούνται μερικές προβληματικές απόψεις για την ψυχική υγεία και γίνεται προσπάθεια διευκρίνησης του τι ισχύει. (Θα γίνεται ενημέρωση αυτού του μικρού καταλόγου εκεί που διαφαίνεται ανάγκη).

Δυσπροσαρμοστική άποψη 1: Οι άνθρωποι με μείζονα ψυχοπαθολογία είναι επικίνδυνοι

Εδώ ουσιαστικά μιλάμε για το στίγμα του ψυχικά πάσχοντα (βλέπε εδώ-link). Η σχιζοφρένεια είναι η διαταραχή με υψηλή στιγματοποίηση. Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια (η ψυχική νόσος με το ισχυρότερο στίγμα) δεν είναι περισσότερο επικίνδυνοι από το μέσο όρο, ούτε υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος διάπραξης κάποιου αδικήματος από το μέσο όρο, πλην ίσως των φορολογικών (γιατί προφανώς δεν τους απασχολούν τόσο τα χρέη προς την εφορία)!

Δυσπροσαρμοστική άποψη 2: Η σχέση Νευρολόγου-Ψυχολόγου-Ψυχιάτρου και τα μεταξύ τους μπερδέματα

Παλιότερα υπήρχε μία ενοποιημένη ιατρική ειδικότητα, του Νευρολόγου-Ψυχιάτρου. Εδώ και μία γενιά σχεδόν, στην Ελλάδα οι ειδικότητες αυτές έχουν διαχωριστεί (στο εξωτερικό πολύ νωρίτερα). Υπάρχουν οι Νευρολόγοι, υπάρχουν και οι Ψυχίατροι. Οι Νευρολόγοι ασχολούνται με νευρολογικές-οργανικές νόσους του εγκεφάλου, όπως είναι για παράδειγμα οι νευροπάθειες, τα αγγειακά-εγκεφαλικά, οι λοιμώξεις του ΚΝΣ, διάφορα νευρολογικά σύνδρομα. Οι Ψυχίατροι ασχολούνται με τα προβλήματα της ψυχικής σφαίρας, που μπορεί να είναι ηπιότερα (λ.χ. άγχος, διαταραχές ύπνου, δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, διαταραχές προσωπικότητας, σεξουαλικές διαταραχές κ.ο.κ.) ή με μεγαλύτερη επιβάρυνση (ψυχώσεις, μανιοκατάθλιψη, άλλες συναισθηματικές διαταραχές κ.ο.κ.). Στις δύο αυτές ιατρικές ειδικότητες υπάρχουν και κάποιοι κοινοί τόποι, όπως είναι η άνοια, (με τους Ψυχιάτρους να  αντιμετωπίζουν και τα συμπεριφορικά και ψυχωτικά συμπτώματα εκτός από τα γνωσιακά), ενδεχομένως και ένα κομμάτι από τις κεφαλαλγίες ( αυτό που σχετίζεται με κεφαλαλγίες άγχους, αλλά χωρίς να είναι η ειδικότητα αιχμής γι’ αυτές).

Ο Ψυχίατρος δεν είναι Ψυχολόγος (φαίνεται αυταπόδεικτο, όμως πολλές φορές από τα λεγόμενα ενός ανθρώπου δεν καταλαβαίνεις σε ποιόν από τους δύο πηγαίνει). Ο Ψυχίατρος είναι ιατρός. Έχει τελειώσει την ιατρική εκπαίδευση, έχει κάνει αγροτικό (οι παλιότεροι και όχι υποχρεωτικά οι νεότεροι), έχει κάνει την ειδικότητα της Ψυχιατρικής η οποία διαρκεί πεντέμισι έτη και περιλαμβάνει Ψυχιατρική, Νευρολογία και Παθολογία. Ο Ψυχολόγος έχει τελειώσει κάποια σχολή Ψυχολογίας. Υπάρχουν Ψυχοθεραπευτές που δεν είναι καν Ψυχολόγοι, μπορεί το ακαδημαϊκό τους αντικείμενο (εάν και εφόσον υπάρχει) να είναι τελείως διαφορετικό, αλλά να έχουν εκπαιδευτεί σε κάποια ψυχοθεραπευτική σχολή. Το πλαίσιο της Ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα είναι αρκετά ασαφές και στερείται επαρκούς πιστοποίησης και κανονικοποίησης. Επιπρόσθετα δεν είναι δεδομένο ότι όλοι οι Ψυχίατροι έχουν Ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση, αυτή συμβαίνει παράλληλα με την ειδικότητά τους (παρόλο που στο πλαίσιο της ειδικότητας τους δίδεται και αυτή η δυνατότητα). Δεν είναι δεδομένο πως όποιος πάει σε Ψυχολόγο έχει κάποιο ελαφρύ πρόβλημα. Αυτό θα ήταν μεγάλη απλοποίηση αν συνέβαινε. Επίσης υπάρχουν άνθρωποι που λαμβάνουν βοήθεια ταυτόχρονα από Ψυχολόγο και Ψυχίατρο, με πολύ καλά αποτελέσματα και με καλή συνεργασία μεταξύ των δύο διαφορετικών ειδικοτήτων.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 3: Κάνω Ψυχανάλυση μία φορά το μήνα και έχω αμφιβολία για το αν με βοηθά.

Δεν κάνετε ψυχανάλυση, λαμβάνετε παρακολούθηση από τον Ψυχίατρο ή Ψυχολόγο σας. Η Ψυχανάλυση δεν είναι κάτι ελαφρύ, δεν είναι κάτι που κανείς το κάνει στα «πεταχτά». Αυτό που θέλετε να κάνετε είναι ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία δια του λόγου και με το λόγο. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές και πολλές διαφορετικές τεχνικές. Η Ψυχανάλυση είναι η ψυχοθεραπεία που θεμελιώθηκε από τον Freud και τους μεταγενέστερους του. Είναι είδος θεραπείας που απαιτεί υψηλή κινητοποίηση και εμπλοκή, αφού ανήκει στις θεραπείες ψυχοδυναμικού τύπου. Αυτές είναι θεραπείες που εστιάζουν στο ασυνείδητο. Η συχνότητά τους είναι κατ’ ελάχιστο εβδομαδιαίες (μπορεί δύο, τρεις τέσσερις ή και πέντε φορές την εβδομάδα και η διάρκειά τους κατ’ ελάχιστο κάποια έτη για να θεωρηθούν παραγωγικές). Άλλες ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν την συστημική-οικογενειακή θεραπεία, την γνωσιακή-συμπεριφορική, τη θεραπεία Gestalt,  τη συμπεριφορική, την διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, την υποστηρικτική-συμβουλευτική ψυχοθεραπεία για να αναφερθούν μερικές από τις αντιπροσωπευτικότερες. Η κάθε ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση δανείζεται στοιχεία από τις άλλες, έχει όμως και διακριτές τεχνικές, τελετουργικά, στυλ επικοινωνίας και στόχους. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μία απλή συζήτηση για την καθημερινότητα. Αποτελεί μία προσπάθεια εννοιολόγησης, επεξήγησης και νοηματοδότησης της ιστορίας του κάθε ατόμου και δια αυτής της νοηματοδότησης προσπαθεί να αναδομήσει και να αλλάξει επί το λειτουργικότερο τη ζωή του ατόμου.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 4: Τα ψυχοφάρμακα είναι επικίνδυνα, καταστέλλουν, σε κάνουν να χάσεις το μυαλό σου, προκαλούν εξάρτηση.

Η αλήθεια είναι ότι τις περισσότερες φορές η εικόνα που βλέπουμε και μας προβληματίζει είναι εικόνα ανθρώπων που τα φάρμακα δεν αντιμετωπίζουν πλήρως το ψυχιατρικό τους πρόβλημα. Πολλές ψυχιατρικές νόσοι περιλαμβάνουν ως συμπτώματα την κοινωνική απόσυρση, την έκφραση παράξενων ιδεών, την μεγάλη συναισθηματική άμβλυνση, προβλήματα που πολλές φορές δεν εξισορροπούνται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή. Μερικές φορές, ο συνδυασμός φαρμάκων σε πολύπλοκα θεραπευτικά σχήματα αυξάνει τις αλληλεπιδράσεις και τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων, με συχνή συνέπεια την καταστολή ή και απρόβλεπτες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Τα περισσότερα φάρμακα που χρησιμοποιεί η Ψυχιατρική δεν προκαλούν εξάρτηση. Από τις κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας κυρίως τα αγχολυτικά και κυρίως τα βενζοδιαζεπινικού τύπου είναι φάρμακα που έχουν το δυναμικό να προκαλέσουν εξάρτηση. Με τα άλλα φάρμακα μπορεί να προκληθεί κάποιο σύνδρομο διακοπής (π.χ. αντικαταθλιπτικά,) που δεν είναι επικίνδυνο, είναι αυτοπεριοριζόμενο και αν προκύψει συνήθως διαρκεί λίγο. Το ότι μπορεί να διακόψει κάποιος τη φαρμακευτική αγωγή και να νοιώσει άσχημα πολλές φορές έχει να κάνει με το ότι αναδύεται εκ νέου το άγχος και η δυσφορία που έως τότε η αγωγή κατεύναζε δεν είναι κάποιο σύνδρομο εξάρτησης.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 5: Τα αγχολυτικά είναι φάρμακα που κανείς μπορεί να τα χρησιμοποιεί ελεύθερα.

Είναι πάρα πολύ κακή πρακτική να λαμβάνονται φάρμακα μετά από την υπόδειξη συγγενικού προσώπου, γνωστού ή γείτονα. Πολλές φορές το πρόβλημα είναι διαφορετικό από αυτό που μπορεί να υποθέτει ακόμα και ο κοντινός συγγενής. Π.χ. μπορεί το άγχος να είναι ψυχωτικού τύπου και η δέουσα αγωγή να μην είναι το αγχολυτικό. Επίσης τα αγχολυτικά έχουν σημαντικές παρενέργειες και πρέπει να λαμβάνονται πολλά πράγματα υπόψιν πριν την χορήγηση τους, όπως η ηλικία, συνοδά προβλήματα υγείας, λοιπές φαρμακευτικές αγωγές που μπορεί να αλληλεπιδρούν, τάση προς εξάρτηση κ.ο.κ. Τα αγχολυτικά είναι φάρμακα ελεγχόμενα και η χρήση τους ρυθμίζεται από το νόμο 3459/2006 περί ναρκωτικών ουσιών. Κατά το νόμο αυτό ναρκωτική ουσία είναι αυτή που προκαλεί εξάρτηση. Όντως τα αγχολυτικά έχουν το δυναμικό να προκαλέσουν εξάρτηση (όχι σε όλους, ανάλογα με τη συχνότητα και τη διάρκεια χρήσης), αλλά σε χρήση εντός ορίων έχουν αγχολυτικό και όχι ναρκωτικό αποτέλεσμα (με την έννοια του ύπνου ή της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο κανείς αισθάνεται το περιβάλλον)

Δυσπροσαρμοστική άποψη 6: Τα αντικαταθλιπτικά είναι φάρμακα επικίνδυνα και προκαλούν εξάρτηση.

Τα αντικαταθλιπτικά και ιδιαίτερα τα πιο σύγχρονα είναι πολύ ασφαλή και αποτελεσματικά φάρμακα, ενδεχομένως από τα καλύτερα που έχει παράγει η φαρμακευτική. Ως φάρμακα, έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, συνήθως όμως είναι ήπιες, αυτοπεριοριζόμενες (κρατούν λίγες ημέρες συνήθως) και ελεγχόμενες. Ταυτόχρονα είναι φάρμακα που δεν προκαλούν εξάρτηση. Οι οδηγίες μεγάλων οργανισμών για τη χρήση τους αναφέρουν ότι εκεί που υπάρχει σημαντικό όφελος και όχι ανεπιθύμητες ενέργειες, μπορεί να λαμβάνονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα (ή επ’ αόριστον). Τα αντικαταθλιπτικά (συγκεκριμένες κατηγορίες περισσότερο) είναι πολύ καλά αγχολυτικά φάρμακα και είναι η θεραπεία εκλογής για αγχώδεις διαταραχές που διαρκούν. Η συνταγογράφηση τους πρέπει να γίνεται κατόπιν εκτίμησης και μόνο από γιατρό, διότι είναι φάρμακα. Επίσης συνήθως η δράση τους δεν είναι άμεση, χρειάζεται χρονικό διάστημα από λίγες ημέρες ίσως έως και 2-3 εβδομάδες για να δούμε σημαντική αποτελεσματικότητα.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 7: Τα αντικαταθλιπτικά προκαλούν αυτοκτονία.

Υπάρχει προειδοποίηση στο συνοδευτικό χαρτί αυτών των φαρμάκων, για ενδεχόμενη αύξηση τέτοιων σκέψεων (κυρίως σε εφήβους), δεν προκαλούν όμως τέτοιες σκέψεις de novo (εξ αρχής). Σε εφήβους έτσι κι αλλιώς οι παιδοψυχίατροι είναι πολύ προσεκτικοί στη χρήση των αντικαταθλιπτικών και τα δίνουν πάντα σε στενή παρακολούθηση (ή με τέτοια σύσταση). Σε ενήλικες όταν τα αντικαταθλιπτικά χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο, σύμφωνα με τις ενδείξεις τους και με τη σωστή παρακολούθηση δεν δημιουργούν προβλήματα (Σε μερικούς ανθρώπους κατά τις πρώτες ημέρες χρήσης τους παρουσιάζονται φαινόμενα αυξημένης ανησυχίας, έτσι αν κάποιος έχει ήδη σημαντικά αυξημένο αυτοκτονικό ιδεασμό μπορεί αυτός για λίγο να επιδεινωθεί-αυτός είναι ο πιο συχνός και σημαντικός κίνδυνος).

Δυσπροσαρμοστική άποψη 8: Χρειάζομαι κάποιο φάρμακο, θέλω όμως κάτι ελαφρύ!

Δεν υπάρχουν ελαφριά και βαριά φάρμακα. Όταν κανείς ζητά ένα ελαφρύ φάρμακο, οπωσδήποτε δε ζητά ένα αδύναμο φάρμακο που δεν θα είναι βοηθητικό γι’ αυτόν. Στην πραγματικότητα ζητά ένα φάρμακο που να είναι αποτελεσματικό για το πρόβλημά του, να μην υπάρχει περίπτωση να του κάνει οποιοδήποτε κακό και κατά προτίμηση να μη δίνεται σε ανθρώπους με “βαριά” ψυχικά προβλήματα, για να μην υπάρχει η παραμικρή υπόνοια ότι υπάρχει η πιθανότητα να επιβαρυνθεί η κατάστασή του. Εκείνη τη στιγμή ο ασθενής ζητά το ιδανικό φάρμακο. Ουσιαστικά το ζητούμενου ενός φαρμάκου που είναι ελαφρύ, είναι ένα ζητούμενο εμποτισμένο από το ψυχιατρικό στίγμα. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στη φαρμακολογική πραγματικότητα. Στ’ αλήθεια αυτό που υπάρχει είναι το κατάλληλο φάρμακο, στην κατάλληλη δοσολόγηση, με κάποιο συγκεκριμένο προφίλ επιθυμητών και ανεπιθύμητων ενεργειών και ένα συγκεκριμένο λόγο οφέλους-κόστους που πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν. Αυτή είναι μία συζήτηση που πάντα πρέπει να κάνει ο ψυχίατρος με τους ασθενείς του.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 9: Ο Ψυχίατρος μπορεί να προβλέψει την πορεία της ψυχικής μας υγείας στο μέλλον.

Η αλήθεια είναι ότι ο Ψυχίατρος δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Μπορεί όμως για ένα πάσχοντα να αξιολογήσει την πορεία της νόσου με βάση το παρελθόν του, να γνωρίζει τα στατιστικά δεδομένα που αφορούν κάθε διαταραχή, να συνιστά τη βέλτιστη χρήση της φαρμακευτικής αγωγής, να βοηθήσει στο σχεδιασμό της αντιμετώπισης του προβλήματος, να προτείνει εναλλακτικές λύσεις εκεί που η εξέλιξη δεν είναι η δέουσα, να εκπαιδεύσει τον ασθενή και το περιβάλλον για αυτά που ισχύουν για το πρόβλημά του και να διορθώσει λανθασμένες απόψεις που μπορεί να υπάρχουν.

Μία νέα θεωρία παρουσιάζεται σε εργασία στο Trends in Cognitive Sciences.

Αυτή η εργασία πραγματεύεται το ότι μπορεί οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού να έχουν την τάση να είναι σε μία αρνητική συναισθηματική κατάσταση , να νοιώθουν δυσάρεστα, έχουν όμως και οφέλη στον τομέα της δημιουργικότητας.

Ο νευρωτισμός ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα προς μία τάση μακρόχρονης  αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο περιβαλλοντικό στρες, και αντιδρούν άσχημα σε αυτό. Ως αποτέλεσμα μπορεί να είναι δυσκολότερο για αυτούς να  ανταποκριθούν σε επικίνδυνες εργασίες και είναι πιθανότερο να βιώσουν ψυχιατρικές διαταραχές.

Μία από τις πιο αποδεκτές εξηγήσεις του νευρωτισμού έχει προταθεί από τον Ψυχολόγο Jeffrey Gray, ο οποίος υποστήριξε ότι οι άνθρωποι με νευρωτισμό παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία στην απειλή. Η θεωρία αυτή είναι χρήσιμη και λογική, αλλά δεν επεγηγεί επαρκώς το πλήρες φάσμα των νευρωτικών συμπτωμάτων.  Ο Perkins, βασικός συγγραφέας της εργασίας εντοπίζει κάποια προβλήματα αυτής της θέσης.

Υποστηρίζει ότι είναι αρκετά δύσκολο να εξηγηθεί ο νευρωτισμός με όρους μεγέθυνσης της αντιλαμβανόμενης απειλής [μικρή απειλή- αντίδραση που θα ήταν συμβατή με σημαντική απειλή], διότι αυτοί με υψηλές βαθμολογίες νευρωτισμού συχνά αισθάνονται να δυσφορούν ακόμα και όταν δεν υπάρχει ορατή απειλή.

Το δεύτερο πρόβλημα του ορισμού του Gray είναι ότι η βιβλιογραφία δείχνει ότι υψηλά σκορ νευρωτισμού σχετίζονται θετικά με την δημιουργικότητα. Οπότε τίθεται το εύλογο ερώτημα του πως η μεγέθυνση μίας απειλής μπορεί να σχετίζεται με καλές και παραγωγικές ιδέες.

Βάση της νέας αυτής θεωρίας για το νευρωτισμό είναι η παρατήρηση από την έρευνα ότι όταν οι άνθρωποι έχουν αυτόματες αρνητικές σκέψεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αντίληψη απειλής: στην περιοχή του έσω προμετωπιαίου φλοιού. Οι διακυμάνσεις από άτομο σε άτομο της δραστηριότητας σε αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα μπορεί να καθορίζουν την αυτοεπαγόμενη σκέψη [σκέψη που αυτοτροφοδοτείται] που θα μπορούσε να έχει αιτιακή σχέση με τον νευρωτισμό.

Εξάλλου, η έρευνα έχει δείξει ότι καθώς η πηγή της απειλής πλησιάζει κοντύτερα, η εγκεφαλική δραστηριότητα μεταβάλλεται: από δραστηριότητα που σχετίζεται με το άγχος (στον πρόσθιο εγκέφαλο) σε δραστηριότητα που συνδέεται με τον πανικό (στο μέσο εγκέφαλο). Αυτή η μεταβολή ελέγχεται από την περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται αμυγδαλή.

“Η αυτοεπαγόμενη, αυτοτροφοδοτούμενη σκέψη μπορεί να διευκολύνει την δημιουργικότητα, αλλά μπορεί να προκαλέσει και δυστυχία”.

Αν υπάρχουν υψηλά επίπεδα αυτόματης δραστηριότητας που σχετίζονται με αρνητικές σκέψεις (στην περιοχή του εγκεφάλου που ασχολείται με την αντίληψη της απειλής), και αν ένα άτομο έχει την τάση να πανικοβάλλεται πιο γρήγορα από του άλλους λόγω  αυξημένης αντιδραστικότητας στην περιοχή της αμυγδαλής, αυτό το άτομο θα μπορούσε να βιώνει αρνητικά συναισθήματα ακόμα και στην έλλειψη απειλής.

Βάσει των προηγουμένων θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι αυτοί που λαμβάνουν υψηλές βαθμολογίες νευρωτισμού και έχουν πλούσια και ενεργή φαντασία έχουν ταυτόχρονα και μία “γεννήτρια απειλής” που μπορεί να τους ταλαιπωρεί σημαντικά.

Αυτό το μοντέλο του νευρωτισμού θα μπορούσε να εξηγήσει και το μυρικαστικό πρότυπο σκέψης στην κατάθλιψη, ενώ είναι συμπληρωματικό στον ήδη αποδεδειγμένο ρόλο του μετωπιαίου λοβού στην αιτιολογία της δυσρύθμισης της διάθεσης. Παρόλο που δεν είναι πλήρες, ίσως θα μπορούσε να αποτελεί ένα ενοποιητικό πλαίσιο μεταξύ της δημιουργικής πλευράς του νευρωτισμού και των συναισθηματικών συνεπειών του.

Η υπόθεση της υπεραναλυτικής σκέψης επίσης εξηγεί τα θετικά του νευρωτισμού. Η δημιουργικότητα ενός νευρωτικού όπως ήταν ο Isaac Newton παλαιά, η ο Woody Allen σήμερα  μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της τάσης να βυθίζεται κανείς σε προβλήματα για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα από το μέσο άνθρωπο.-

 

 

Στην Ψυχολογία, οι 5 διαστάσεις της προσωπικότητας είναι 5 βασικοί πυλώνες ή χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η θεωρία που βασίζεται σε αυτές τις πέντε διαστάσεις ονομάζεται το μοντέλο των 5 παραγόντων (5 factor model, FFM).

Κατά το παρελθόν ερευνητές έχουν προτείνει διάφορα μοντέλα πιθανών χαρακτηριστικών που συνιστούν την προσωπικότητα με τον Gordon Allport να προτείνει ένα κατάλογο 4.000 χαρακτηριστικών, τον Raymond Cattell 16 και τον Hans Eysenck τελικά 5.

Οι πέντε διαστάσεις σύμφωνα με αυτό το μοντέλο είναι:

1) Η ανοικτή αντίληψη
2) Η συνειδητότητα
3) Η εξωστρέφεια
4) Η συγκαταβατικότητα
5) Ο νευρωτισμός

Κάτω από τη σκέπη κάθε διάστασης υπάρχει ένα πλέγμα σχετικών και πιο ειδικών παραγόντων. Για παράδειγμα η εξωστρέφεια περιλαμβάνει σχετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως είναι η κοινωνικότητα, η αυτοπεποίθηση, η αναζήτηση της περιπέτειας, η ζεστασιά, η δραστηριότητα και τα θετικά συναισθήματα.
Η έρευνα έχει δείξει ότι τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας προκύπτουν  από την επεξεργασία συνεντεύξεων, αυτοαναφορών και παρατηρήσεων. Φαίνεται επίσης προς ισχύουν για ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες και ηλικίες.

 

Οι πέντε διαστάσεις

Ανοικτή αντίληψη: (εφευρετικότητα/διερευνητικότητα εναντίον μονιμότητας/επιφυλακτικότητας). Εκτίμηση για την τέχνη, το συναίσθημα, την περιπέτεια, πρωτότυπες ιδέες του ατόμου, περιέργεια και ποικιλία εμπειριών. Η ανοικτή αντίληψη αντανακλά το βαθμό της διανοητικής περιέργειας, της δημιουργικότητας, της προτίμησης της καινοτομίας και της ποικιλίας στη ζωή που έχει ένα άτομο. Περιγράφει επίσης το βαθμό στον οποίο είναι ανεξάρτητο και ευφάνταστο και αποτυπώνει την προσωπική προτίμηση για ποικιλία σε σχέση με την αυστηρή ρουτίνα. Υπάρχει μερική διαφωνία για την ερμηνεία του παράγοντα της ανοικτής αντίληψης ο οποίος ορισμένες φορές ονομάζεται διάνοια (Intellect).

Συνειδητότητα: (αποτελεσματικότητα/οργάνωση εναντίον άνεσης/απροσεξίας). Η τάση του ατόμου να είναι οργανωμένο και αξιόπιστο, να δείχνει αυτοπειθαρχία, να δρα με βάση το καθήκον να προσπαθεί να επιτυγχάνει και να προσπαθεί για προγραμματισμένες αντί παρορμητικές συμπεριφορές.

Εξωστρέφεια: (κινητικότητα/ενεργητικότητα εναντίον μοναξιάς/επιφυλακτικότητας). Ενεργητικότητα, θετικά συναισθήματα, αυτοπεποίθηση, κοινωνικότητα και η τάση αναζήτησης ερεθισμάτων μέσω της συνεύρεσης με άλλους, ομιλητικότητα.

Συγκαταβατικότητα: (φιλικότητα/συμπονετικότητα εναντίον αναλυτικότητας/ απομόνωσης). Τάση προς την συμπόνοια και συνεργατικότητα αντί την καχυποψία και τον ανταγωνισμό απέναντι στους άλλους. Ο βαθμός της συγκαταβατικότητας του ατόμου είναι επίσης μέτρο εμπιστοσύνης και τάσης να βοηθά τους άλλους και να είναι καλόβουλο.

Νευρωτισμός: (ευαισθησία/νευρικότητα εναντίον ασφάλειας/αυτοπεποίθησης). Τάση βίωσης δυσάρεστων συναισθημάτων όπως είναι ο φόβος, το άγχος, η κατάθλιψη και η ευαλωτότητα. Ο νευρωτισμός επίσης αναφέρεται στο βαθμό της συναισθηματικής σταθερότητας και στον έλεγχο των παρορμήσεων. Αναφέρεται επίσης και ως συναισθηματική σταθερότητα.

Το μοντέλο  των 5 παραγόντων έχει οριστεί και επιβεβαιωθεί από διαφορετικές ερευνητικές ομάδες. Η μελέτη ξεκίνησε από γνωστά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας στα οποία έγινε παραγοντική ανάλυση εκατοντάδων μετρήσεων (σε ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς, βαθμολογήσεις από κλίμακες και μετρήσεις ερευνητικών δεδομένων) με σκοπό την ανεύρεση των υποκείμενων παραγόντων της προσωπικότητας.
Το αρχικό μοντέλο εξελίχθηκε από τους Ernest Tupes και Raymond Christal το 1961, αλλά δεν έγινε αποδεκτό από τους ακαδημαϊκούς κύκλους έως και τη δεκαετία του 1980. Το 1990, o J.M. Digman εξέλιξε το μοντέλο, το οποίο οργάνωσε περαιτέρω ο Lewis Goldberg.

Οι πέντε πρωταρχικοί παράγοντες που προαναφέρθηκαν έχουν βρεθεί να εμπεριέχουν τα περισσότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν τη βασική δομή πίσω από όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, δημιουργώντας ένα πλούσιο εννοιολογικό δίκτυο για την ενοποίηση των ερευνητικών ευρημάτων και του θεωρητικού υπόβαθρου στην ψυχολογία της προσωπικότητας.

Κάθε μία από τις πέντε βασικές διαστάσεις περιλαμβάνει δύο διακριτές, αλλά σχετιζόμενες πτυχές που αντανακλούν ένα επίπεδο της προσωπικότητας που προηγείται των προηγούμενων διαστάσεων, αλλά ταυτόχρονα υπερτίθεται των επιμέρους χαρακτηριστικών που συναποτελούν μέρος των πέντε διαστάσεων. Αυτές οι πτυχές είναι η ευμεταβλητότητα και η απόσυρση για το νευρωτισμό, ο ενθουσιασμός και η αυτοπεποίθηση για την εξωστρέφεια, η διάνοια και ανοικτότητα για την ανοικτή αντίληψη, η εργατικότητα και τακτικότητα για την συνειδητότητα, η συμπόνια και ευγένεια για τη συγκαταβατικότητα.

 Δεκτικότητα (ανοικτότητα) στην εμπειρία

Η δεκτικότητα περιλαμβάνει γενική εκτίμηση της τέχνης, του συναισθήματος, της περιπέτειας,   πρωτότυπες (ασυνήθιστες) ιδέες, φαντασία, περιέργεια και ποικιλία εμπειριών. Οι άνθρωποι που  είναι ανοικτοί σε καινούργιες εμπειρίες είναι διανοητικά διερευνητικοί, ανοικτοί σε συναισθήματα,   ευαίσθητοι στην ομορφιά και πρόθυμοι να δοκιμάσουν νέα πράγματα. Τείνουν να είναι, σε σύγκριση  με τους πιο κλειστούς ανθρώπους περισσότερο δημιουργικοί και με καλύτερη γνώση των  συναισθημάτων τους. Είναι επίσης περισσότερο πιθανό να έχουν ασυνήθιστα πιστεύω.

Ένα συγκεκριμένο άτομο, ενώ μπορεί να έχει υψηλή γενική βαθμολογία στη διάσταση της δεκτικότητας και να ενδιαφέρεται για μάθηση και εξερεύνηση μπορεί να μην έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη ή την ποίηση. Υπάρχει στενή συσχέτιση ανάμεσα στην φιλελεύθερη ηθική και τη δεκτικότητα σε πολιτικές που υποστηρίζουν τη φυλετική ανοχή. Άτομα με χαμηλή βαθμολογία στη δεκτικότητα τείνουν να παρουσιάζουν πιο συμβατικές και παραδοσιακές απόψεις. Προτιμούν το απλό, το ξεκάθαρο και το προφανές έναντι του πολύπλοκου, του αμφίβολου και του λεπτομερούς. Αυτοί οι άνθρωποι πορεί να αντιμετωπίζουν την τέχνη και την επιστήμη με καχυποψία και να αντιμετωπίζουν αυτές τις ασχολίες ως μη ενδιαφέρουσες. Οι άνθρωποι αυτοί προτιμούν την οικογένεια και τη σταθερότητα σε σχέση με την καινοτομία. Είναι συντηρητικοί και αντιτίθενται στην αλλαγή.

 

Δείγματα σκέψεων

• Έχω πλούσιο λεξιλόγιο
• Έχω ζωηρή φαντασία
• Έχω εξαίρετες ιδέες
• Αντιλαμβάνομαι γρήγορα πράγματα
• Χρησιμοποιώ δύσκολες λέξεις
• Επενδύω χρόνο σκέψης για τα πράγματα
• Εχω πολλές ιδέες
• Δεν με ενδιαφέρουν οι γενικότητες (αντίστροφα)
• Δεν έχω καλή φαντασία (αντίστροφα)
• Έχω δυσκολία κατανόησης αφηρημένων ιδεών (αντίστροφα)

 

Συνειδητότητα

Είναι η τάση να δείχνει κανείς αυτοπειθαρχία, να δρα με βάση το καθήκον, και να προσπαθεί να επιτυγχάνει αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες ή ξεπερνώντας τις προσδοκίες. Σχετίζεται με τον τρόπο που οι άνθρωποι ελέγχουν , ρυθμίζουν και οδηγούν τις παρορμήσεις τους. Υψηλή βαθμολογία σε αυτή τη διάσταση είναι ενδεικτική προτίμησης για προσχεδιασμένη και όχι παρορμητική συμπεριφορά. Το μέσο επίπεδο της συνειδητότητας είναι υψηλότερο σε νέους ενήλικες και μειώνεται σε μεγαλύτερους

 

Δείγματα σκέψεων

• Είμαι πάντα προετοιμασμένος
• Δίνω σημασία στη λεπτομέρεια
• Κάνω τις δουλειές μου αμέσως
• Μου αρέσει η τακτοποίηση
• Ακολουθώ πρόγραμμα
• Είμαι ακριβής στη δουλειά μου
• Αφήνω τα πράγματά μου ατακτοποίητα (αντίστροφα)
• Ανακατεύω τα πράγματα (αντίστροφα)
• Συχνά ξεχνώ να βάζω τα πράγματα στη θέση τους (αντίστροφα)
• Μειώνω τις υποχρεώσεις μου (αντίστροφα)

 

Εξωστρέφεια
Η εξωστρέφεια χαρακτηρίζεται από πληθώρα δραστηριοτήτων (και όχι σε εμβάθυνση σε ορισμένες) και δημιουργία ενέργειας από εξωτερικούς παράγοντες. Αυτό το χαρακτηριστικό συνοδεύεται από εξεσημασμένη ενασχόληση με τον εξωτερικό κόσμο. Οι εξωστρεφείς αρέσκονται στην αλληλεπίδραση με τους άλλους και συχνά παρουσιάζονται πλήρεις ενέργειας. Τείνουν να ενθουσιάζονται και να οδηγούνται από τη δράση. Παρουσιάζουν ομιλητικότητα και έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.
Οι εσωστρεφείς παρουσιάζουν μικρότερη κοινωνική επαφή και χαμηλότερα επίπεδα ενέργειας από τους εξωστρεφείς. Τείνουν να φαίνονται σιωπηλοί, να έχουν σκοπό και να είναι λιγότερο κοινωνικοί. Η έλλειψη κοινωνικότητας δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως ντροπή ή κατάθλιψη. Αντίθετα, είναι πιο ανεξάρτητοι από την κοινωνικότητα σε σχέση με τους εξωστρεφείς. Οι εσωστρεφείς χρειάζονται λιγότερα ερεθίσματα από τους εξωστρεφείς και περισσότερο χρόνο μόνοι τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι εχθρικοί ή αντικοινωνικοί. Αντίθετα, είναι περισσότερο προσεκτικοί σε κοινωνικές περιστάσεις.

 

Δείγματα σκέψεων

• Είμαι η ψυχή του πάρτυ
• Δεν με ενοχλεί να είμαι το κέντρο της προσοχής
• Αισθάνομαι άνετα όταν είμαι με ανθρώπους
• Ξεκινώ συζητήσεις
• Μιλώ με πολλούς ανθρώπους σε συνεστιάσεις
• Δεν μιλώ πολύ (αντίστροφα)
• Μένω στο παρασκήνιο (αντίστροφα)
• Σκέπτομαι πολύ πριν μιλήσω, ή δράσω (αντίστροφα)
• Δεν μου αρέσει να τραβώ την προσοχή στον εαυτό μου (αντίστροφα)
• Είμαι σιωπηλός όταν είμαι με ξένους (αντίστροφα)
• Δεν έχω σκοπό να μιλώ σε μεγάλο ακροατήριο (αντίστροφα)

 

Συγκαταβατικότητα

Η συγκαταβατικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό που αντανακλά γενικές ανησυχίες κοινωνικής αρμονίας. Τα συγκαταβατικά άτομα θεωρούν σημαντικό να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους. Σε γενικές γραμμές ενδιαφέρονται για τους άλλους, είναι καλοπροαίρετοι, γενναιόδωροι, εμπιστεύονται και είναι άτομα εμπιστοσύνης, βοηθούν και είναι πρόθυμοι να συμβιβάζονται . Τα συγκαταβατικά άτομα έχουν οπτιμιστικό τρόπο να αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα.

Λόγω του ότι η συγκαταβατικότητα είναι κοινωνικό χαρακτηριστικό, η έρευνα αναδεικνύει ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό σχετίζεται θετικά με την ποιότητα των σχέσεων με τα μέλη της ομάδας κάποιου. Τα μη-συγκαταβατικά άτομα τοποθετούν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από το να τα πηγαίνουν καλά με άλλους. Γενικά δεν τους ενδιαφέρει οι άλλοι να προοδεύουν και μερικές φορές ο σκεπτικισμός τους για τα κίνητρά τους μπορεί να τους κάνει επιφυλακτικούς μη φιλικούς και μη συνεργάσιμους.

Δείγματα σκέψεων

• Ενδιαφέρομαι για τους ανθρώπους
• Με ενδιαφέρουν τα συναισθήματα των άλλων
• Έχω μαλακή καρδιά
• Κάνω διαλείμματα για χάρη των άλλων
• Αισθάνομαι τα συναισθήματα των άλλων
• Κάνω τους άλλους να χαλαρώνουν
• Δεν ενδιαφέρομαι πολύ για τους άλλους (αντίστροφα)
• Προσβάλλω τους άλλους (αντίστροφα)
• Δεν ενδιαφέρομαι για τα προβλήματα των άλλων (αντίστροφα)
• Λίγο με ενδιαφέρουν οι άλλοι (αντίστροφα)

Νευρωτισμός

Είναι η τάση κάποιου ατόμου να βιώνει αρνητικά συναισθήματα όπως είναι θυμός, άγχος ή κατάθλιψη. Μερικές φορές χαρακτηρίζεται και ως συναισθηματική αστάθεια. Εναλλακτικά αυτή η διάσταση αντιστρέφεται και αναφέρεται ως συναισθηματική σταθερότητα. Σύμφωνα με τη θεωρία της προσωπικότητας του Eysenck ο νευρωτισμός ως χαρακτηριστικό παρουσιάζει εσωτερική συνέχεια με τη χαμηλή ανοχή στο στρες ή με ερεθίσματα αποφυγής. Αυτοί οι άνθρωποι είναι περισσότερο πιθανό να ερμηνεύουν συνηθισμένες καταστάσεις ως απειλητικές και να αντιλαμβάνονται ελάσσονες ματαιώσεις ως εξαιρετικά δύσκολα αδιέξοδα. Οι αρνητικές τους συναισθηματικές αντιδράσεις τείνουν να εμμένουν για μακρές χρονικές περιόδους, με αποτέλεσμα να είναι συχνά σε κακή διάθεση. Ο νευρωτισμός συνδέεται με πεσιμιστική προσέγγιση της δουλειάς, με τη βεβαιότητα ότι η εργασία είναι εμπόδιο στις προσωπικές σχέσεις και με άγχος που είναι ενοχλητικό και πηγάζει από την εργασία. Αυτά τα προβλήματα της ρύθμισης του συναισθήματος μπορεί να ελαχιστοποιήσουν της δυνατότητα του νευρωτικού ατόμου να σκεφτεί καθαρά, να λαμβάνει αποφάσεις, να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το στρες. Η έλλειψη ικανοποίησης από τα επιτεύγματα κάποιου μπορεί να συνοδεύεται από υψηλά επίπεδα νευρωτισμού και να αυξάνει τις πιθανότητες κάποιου να προσβληθεί από κατάθλιψη. Εξάλλου, τα άτομα με υψηλή βαθμολογία στο νευρωτισμό βιώνουν ως περισσότερο αρνητικά τα γεγονότα της ζωής σε σύγκριση με αυτούς με χαμηλότερα επίπεδα σε αυτό το χαρακτηριστικό.

Ο νευρωτισμός, ως διάσταση της προσωπικότητας είναι παρόμοιος αλλά όχι ταυτόσημος με το να είναι κάποιος νευρωτικός κατά τη Φροϋδική έννοια.

Δείγματα σκέψεων

• Ενοχλούμαι εύκολα
• Η διάθεσή μου αλλάζει πολύ
• Ενοχλούμαι εύκολα
• Στρεσάρομαι εύκολα
• Αγχώνομαι εύκολα
• Έχω συχνές μεταβολές της διάθεσης
• Συχνά αισθάνομαι στεναχώρια
• Ανησυχώ για τα πράγματα
• Είμαι χαλαρός για το μεγαλύτερο διάστημα (αντίστροφα)
• Σπάνια αισθάνομαι στεναχωρημένος (αντίστροφα)

Ένα συχνό σημείο κριτικής είναι ότι οι πέντε διαστάσεις της προσωπικότητας δεν βασίζονται σε κάποιο ισχυρό θεωρητικό υπόστρωμα. Συνιστούν απλά απλά το αποτέλεσμα εμπειρικών ευρημάτων όπου ορισμένοι παράγοντες τοποθετούνται μαζί με βάση διαδικασίες ανάλυσης παραγόντων.

Ο Jack Block, στην τελευταία του εργασία πριν το θάνατό του το 2012, συνόψισε την κριτική του μοντέλου αυτού σημειώνοντας τα εξής:

• Την έλλειψη υποκείμενης θεωρητικής προσέγγισης του μοντέλου αυτού
• Την «ομιχλώδη» διαδικασία μέτρησης των παραγόντων
• Την ακαταλληλότητα του μοντέλου για την παιδική ηλικία
• Τη χρήση της παραγοντικής ανάλυσης ως μοναδικού παραδείγματος για την εννοιολογική περιγραφή της προσωπικότητας
• Την ύπαρξη μη αναγνωρισμένων αλλά επιτυχημένων προσπαθειών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που δεν εμπεριέχονται επαρκώς στις πέντε διαστάσεις.