Εδώ σταχυολογούνται μερικές προβληματικές απόψεις για την ψυχική υγεία και γίνεται προσπάθεια διευκρίνησης του τι ισχύει. (Θα γίνεται ενημέρωση αυτού του μικρού καταλόγου εκεί που διαφαίνεται ανάγκη).

Δυσπροσαρμοστική άποψη 1: Οι άνθρωποι με μείζονα ψυχοπαθολογία είναι επικίνδυνοι

Εδώ ουσιαστικά μιλάμε για το στίγμα του ψυχικά πάσχοντα (βλέπε εδώ-link). Η σχιζοφρένεια είναι η διαταραχή με υψηλή στιγματοποίηση. Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια (η ψυχική νόσος με το ισχυρότερο στίγμα) δεν είναι περισσότερο επικίνδυνοι από το μέσο όρο, ούτε υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος διάπραξης κάποιου αδικήματος από το μέσο όρο, πλην ίσως των φορολογικών (γιατί προφανώς δεν τους απασχολούν τόσο τα χρέη προς την εφορία)!

Δυσπροσαρμοστική άποψη 2: Η σχέση Νευρολόγου-Ψυχολόγου-Ψυχιάτρου και τα μεταξύ τους μπερδέματα

Παλιότερα υπήρχε μία ενοποιημένη ιατρική ειδικότητα, του Νευρολόγου-Ψυχιάτρου. Εδώ και μία γενιά σχεδόν, στην Ελλάδα οι ειδικότητες αυτές έχουν διαχωριστεί (στο εξωτερικό πολύ νωρίτερα). Υπάρχουν οι Νευρολόγοι, υπάρχουν και οι Ψυχίατροι. Οι Νευρολόγοι ασχολούνται με νευρολογικές-οργανικές νόσους του εγκεφάλου, όπως είναι για παράδειγμα οι νευροπάθειες, τα αγγειακά-εγκεφαλικά, οι λοιμώξεις του ΚΝΣ, διάφορα νευρολογικά σύνδρομα. Οι Ψυχίατροι ασχολούνται με τα προβλήματα της ψυχικής σφαίρας, που μπορεί να είναι ηπιότερα (λ.χ. άγχος, διαταραχές ύπνου, δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, διαταραχές προσωπικότητας, σεξουαλικές διαταραχές κ.ο.κ.) ή με μεγαλύτερη επιβάρυνση (ψυχώσεις, μανιοκατάθλιψη, άλλες συναισθηματικές διαταραχές κ.ο.κ.). Στις δύο αυτές ιατρικές ειδικότητες υπάρχουν και κάποιοι κοινοί τόποι, όπως είναι η άνοια, (με τους Ψυχιάτρους να  αντιμετωπίζουν και τα συμπεριφορικά και ψυχωτικά συμπτώματα εκτός από τα γνωσιακά), ενδεχομένως και ένα κομμάτι από τις κεφαλαλγίες ( αυτό που σχετίζεται με κεφαλαλγίες άγχους, αλλά χωρίς να είναι η ειδικότητα αιχμής γι’ αυτές).

Ο Ψυχίατρος δεν είναι Ψυχολόγος (φαίνεται αυταπόδεικτο, όμως πολλές φορές από τα λεγόμενα ενός ανθρώπου δεν καταλαβαίνεις σε ποιόν από τους δύο πηγαίνει). Ο Ψυχίατρος είναι ιατρός. Έχει τελειώσει την ιατρική εκπαίδευση, έχει κάνει αγροτικό (οι παλιότεροι και όχι υποχρεωτικά οι νεότεροι), έχει κάνει την ειδικότητα της Ψυχιατρικής η οποία διαρκεί πεντέμισι έτη και περιλαμβάνει Ψυχιατρική, Νευρολογία και Παθολογία. Ο Ψυχολόγος έχει τελειώσει κάποια σχολή Ψυχολογίας. Υπάρχουν Ψυχοθεραπευτές που δεν είναι καν Ψυχολόγοι, μπορεί το ακαδημαϊκό τους αντικείμενο (εάν και εφόσον υπάρχει) να είναι τελείως διαφορετικό, αλλά να έχουν εκπαιδευτεί σε κάποια ψυχοθεραπευτική σχολή. Το πλαίσιο της Ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα είναι αρκετά ασαφές και στερείται επαρκούς πιστοποίησης και κανονικοποίησης. Επιπρόσθετα δεν είναι δεδομένο ότι όλοι οι Ψυχίατροι έχουν Ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση, αυτή συμβαίνει παράλληλα με την ειδικότητά τους (παρόλο που στο πλαίσιο της ειδικότητας τους δίδεται και αυτή η δυνατότητα). Δεν είναι δεδομένο πως όποιος πάει σε Ψυχολόγο έχει κάποιο ελαφρύ πρόβλημα. Αυτό θα ήταν μεγάλη απλοποίηση αν συνέβαινε. Επίσης υπάρχουν άνθρωποι που λαμβάνουν βοήθεια ταυτόχρονα από Ψυχολόγο και Ψυχίατρο, με πολύ καλά αποτελέσματα και με καλή συνεργασία μεταξύ των δύο διαφορετικών ειδικοτήτων.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 3: Κάνω Ψυχανάλυση μία φορά το μήνα και έχω αμφιβολία για το αν με βοηθά.

Δεν κάνετε ψυχανάλυση, λαμβάνετε παρακολούθηση από τον Ψυχίατρο ή Ψυχολόγο σας. Η Ψυχανάλυση δεν είναι κάτι ελαφρύ, δεν είναι κάτι που κανείς το κάνει στα «πεταχτά». Αυτό που θέλετε να κάνετε είναι ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία δια του λόγου και με το λόγο. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές και πολλές διαφορετικές τεχνικές. Η Ψυχανάλυση είναι η ψυχοθεραπεία που θεμελιώθηκε από τον Freud και τους μεταγενέστερους του. Είναι είδος θεραπείας που απαιτεί υψηλή κινητοποίηση και εμπλοκή, αφού ανήκει στις θεραπείες ψυχοδυναμικού τύπου. Αυτές είναι θεραπείες που εστιάζουν στο ασυνείδητο. Η συχνότητά τους είναι κατ’ ελάχιστο εβδομαδιαίες (μπορεί δύο, τρεις τέσσερις ή και πέντε φορές την εβδομάδα και η διάρκειά τους κατ’ ελάχιστο κάποια έτη για να θεωρηθούν παραγωγικές). Άλλες ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν την συστημική-οικογενειακή θεραπεία, την γνωσιακή-συμπεριφορική, τη θεραπεία Gestalt,  τη συμπεριφορική, την διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, την υποστηρικτική-συμβουλευτική ψυχοθεραπεία για να αναφερθούν μερικές από τις αντιπροσωπευτικότερες. Η κάθε ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση δανείζεται στοιχεία από τις άλλες, έχει όμως και διακριτές τεχνικές, τελετουργικά, στυλ επικοινωνίας και στόχους. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μία απλή συζήτηση για την καθημερινότητα. Αποτελεί μία προσπάθεια εννοιολόγησης, επεξήγησης και νοηματοδότησης της ιστορίας του κάθε ατόμου και δια αυτής της νοηματοδότησης προσπαθεί να αναδομήσει και να αλλάξει επί το λειτουργικότερο τη ζωή του ατόμου.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 4: Τα ψυχοφάρμακα είναι επικίνδυνα, καταστέλλουν, σε κάνουν να χάσεις το μυαλό σου, προκαλούν εξάρτηση.

Η αλήθεια είναι ότι τις περισσότερες φορές η εικόνα που βλέπουμε και μας προβληματίζει είναι εικόνα ανθρώπων που τα φάρμακα δεν αντιμετωπίζουν πλήρως το ψυχιατρικό τους πρόβλημα. Πολλές ψυχιατρικές νόσοι περιλαμβάνουν ως συμπτώματα την κοινωνική απόσυρση, την έκφραση παράξενων ιδεών, την μεγάλη συναισθηματική άμβλυνση, προβλήματα που πολλές φορές δεν εξισορροπούνται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή. Μερικές φορές, ο συνδυασμός φαρμάκων σε πολύπλοκα θεραπευτικά σχήματα αυξάνει τις αλληλεπιδράσεις και τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων, με συχνή συνέπεια την καταστολή ή και απρόβλεπτες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Τα περισσότερα φάρμακα που χρησιμοποιεί η Ψυχιατρική δεν προκαλούν εξάρτηση. Από τις κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας κυρίως τα αγχολυτικά και κυρίως τα βενζοδιαζεπινικού τύπου είναι φάρμακα που έχουν το δυναμικό να προκαλέσουν εξάρτηση. Με τα άλλα φάρμακα μπορεί να προκληθεί κάποιο σύνδρομο διακοπής (π.χ. αντικαταθλιπτικά,) που δεν είναι επικίνδυνο, είναι αυτοπεριοριζόμενο και αν προκύψει συνήθως διαρκεί λίγο. Το ότι μπορεί να διακόψει κάποιος τη φαρμακευτική αγωγή και να νοιώσει άσχημα πολλές φορές έχει να κάνει με το ότι αναδύεται εκ νέου το άγχος και η δυσφορία που έως τότε η αγωγή κατεύναζε δεν είναι κάποιο σύνδρομο εξάρτησης.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 5: Τα αγχολυτικά είναι φάρμακα που κανείς μπορεί να τα χρησιμοποιεί ελεύθερα.

Είναι πάρα πολύ κακή πρακτική να λαμβάνονται φάρμακα μετά από την υπόδειξη συγγενικού προσώπου, γνωστού ή γείτονα. Πολλές φορές το πρόβλημα είναι διαφορετικό από αυτό που μπορεί να υποθέτει ακόμα και ο κοντινός συγγενής. Π.χ. μπορεί το άγχος να είναι ψυχωτικού τύπου και η δέουσα αγωγή να μην είναι το αγχολυτικό. Επίσης τα αγχολυτικά έχουν σημαντικές παρενέργειες και πρέπει να λαμβάνονται πολλά πράγματα υπόψιν πριν την χορήγηση τους, όπως η ηλικία, συνοδά προβλήματα υγείας, λοιπές φαρμακευτικές αγωγές που μπορεί να αλληλεπιδρούν, τάση προς εξάρτηση κ.ο.κ. Τα αγχολυτικά είναι φάρμακα ελεγχόμενα και η χρήση τους ρυθμίζεται από το νόμο 3459/2006 περί ναρκωτικών ουσιών. Κατά το νόμο αυτό ναρκωτική ουσία είναι αυτή που προκαλεί εξάρτηση. Όντως τα αγχολυτικά έχουν το δυναμικό να προκαλέσουν εξάρτηση (όχι σε όλους, ανάλογα με τη συχνότητα και τη διάρκεια χρήσης), αλλά σε χρήση εντός ορίων έχουν αγχολυτικό και όχι ναρκωτικό αποτέλεσμα (με την έννοια του ύπνου ή της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο κανείς αισθάνεται το περιβάλλον)

Δυσπροσαρμοστική άποψη 6: Τα αντικαταθλιπτικά είναι φάρμακα επικίνδυνα και προκαλούν εξάρτηση.

Τα αντικαταθλιπτικά και ιδιαίτερα τα πιο σύγχρονα είναι πολύ ασφαλή και αποτελεσματικά φάρμακα, ενδεχομένως από τα καλύτερα που έχει παράγει η φαρμακευτική. Ως φάρμακα, έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, συνήθως όμως είναι ήπιες, αυτοπεριοριζόμενες (κρατούν λίγες ημέρες συνήθως) και ελεγχόμενες. Ταυτόχρονα είναι φάρμακα που δεν προκαλούν εξάρτηση. Οι οδηγίες μεγάλων οργανισμών για τη χρήση τους αναφέρουν ότι εκεί που υπάρχει σημαντικό όφελος και όχι ανεπιθύμητες ενέργειες, μπορεί να λαμβάνονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα (ή επ’ αόριστον). Τα αντικαταθλιπτικά (συγκεκριμένες κατηγορίες περισσότερο) είναι πολύ καλά αγχολυτικά φάρμακα και είναι η θεραπεία εκλογής για αγχώδεις διαταραχές που διαρκούν. Η συνταγογράφηση τους πρέπει να γίνεται κατόπιν εκτίμησης και μόνο από γιατρό, διότι είναι φάρμακα. Επίσης συνήθως η δράση τους δεν είναι άμεση, χρειάζεται χρονικό διάστημα από λίγες ημέρες ίσως έως και 2-3 εβδομάδες για να δούμε σημαντική αποτελεσματικότητα.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 7: Τα αντικαταθλιπτικά προκαλούν αυτοκτονία.

Υπάρχει προειδοποίηση στο συνοδευτικό χαρτί αυτών των φαρμάκων, για ενδεχόμενη αύξηση τέτοιων σκέψεων (κυρίως σε εφήβους), δεν προκαλούν όμως τέτοιες σκέψεις de novo (εξ αρχής). Σε εφήβους έτσι κι αλλιώς οι παιδοψυχίατροι είναι πολύ προσεκτικοί στη χρήση των αντικαταθλιπτικών και τα δίνουν πάντα σε στενή παρακολούθηση (ή με τέτοια σύσταση). Σε ενήλικες όταν τα αντικαταθλιπτικά χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο, σύμφωνα με τις ενδείξεις τους και με τη σωστή παρακολούθηση δεν δημιουργούν προβλήματα (Σε μερικούς ανθρώπους κατά τις πρώτες ημέρες χρήσης τους παρουσιάζονται φαινόμενα αυξημένης ανησυχίας, έτσι αν κάποιος έχει ήδη σημαντικά αυξημένο αυτοκτονικό ιδεασμό μπορεί αυτός για λίγο να επιδεινωθεί-αυτός είναι ο πιο συχνός και σημαντικός κίνδυνος).

Δυσπροσαρμοστική άποψη 8: Χρειάζομαι κάποιο φάρμακο, θέλω όμως κάτι ελαφρύ!

Δεν υπάρχουν ελαφριά και βαριά φάρμακα. Όταν κανείς ζητά ένα ελαφρύ φάρμακο, οπωσδήποτε δε ζητά ένα αδύναμο φάρμακο που δεν θα είναι βοηθητικό γι’ αυτόν. Στην πραγματικότητα ζητά ένα φάρμακο που να είναι αποτελεσματικό για το πρόβλημά του, να μην υπάρχει περίπτωση να του κάνει οποιοδήποτε κακό και κατά προτίμηση να μη δίνεται σε ανθρώπους με “βαριά” ψυχικά προβλήματα, για να μην υπάρχει η παραμικρή υπόνοια ότι υπάρχει η πιθανότητα να επιβαρυνθεί η κατάστασή του. Εκείνη τη στιγμή ο ασθενής ζητά το ιδανικό φάρμακο. Ουσιαστικά το ζητούμενου ενός φαρμάκου που είναι ελαφρύ, είναι ένα ζητούμενο εμποτισμένο από το ψυχιατρικό στίγμα. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στη φαρμακολογική πραγματικότητα. Στ’ αλήθεια αυτό που υπάρχει είναι το κατάλληλο φάρμακο, στην κατάλληλη δοσολόγηση, με κάποιο συγκεκριμένο προφίλ επιθυμητών και ανεπιθύμητων ενεργειών και ένα συγκεκριμένο λόγο οφέλους-κόστους που πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν. Αυτή είναι μία συζήτηση που πάντα πρέπει να κάνει ο ψυχίατρος με τους ασθενείς του.

Δυσπροσαρμοστική άποψη 9: Ο Ψυχίατρος μπορεί να προβλέψει την πορεία της ψυχικής μας υγείας στο μέλλον.

Η αλήθεια είναι ότι ο Ψυχίατρος δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Μπορεί όμως για ένα πάσχοντα να αξιολογήσει την πορεία της νόσου με βάση το παρελθόν του, να γνωρίζει τα στατιστικά δεδομένα που αφορούν κάθε διαταραχή, να συνιστά τη βέλτιστη χρήση της φαρμακευτικής αγωγής, να βοηθήσει στο σχεδιασμό της αντιμετώπισης του προβλήματος, να προτείνει εναλλακτικές λύσεις εκεί που η εξέλιξη δεν είναι η δέουσα, να εκπαιδεύσει τον ασθενή και το περιβάλλον για αυτά που ισχύουν για το πρόβλημά του και να διορθώσει λανθασμένες απόψεις που μπορεί να υπάρχουν.

«Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις», έλεγε συχνά και υποθέτω πως λέει ακόμα στα μαθήματα ψυχοφαρμακολογίας ο Μπάμπης Τουλούμης, ένας εξαιρετικά ευρυμαθής και μεταδοτικός δάσκαλος της Ψυχιατρικής, δανειζόμενος τη ρήση του Αντισθένη. Μιλώντας λοιπόν για το στίγμα καλό θα ήταν να περιγραφούν κάποιοι όροι και οι σχετικές με τη συζήτηση έννοιες.

Το στίγμα ουσιαστικά περιγράφει μία διαδικασία κατά  την οποία άτομα ή/και ομάδες αδικαιολόγητα θεωρούνται ως ντροπή για την κοινωνία, αποκλείονται και υφίστανται διακρίσεις. Η διάκριση περιλαμβάνει  οποιοσδήποτε διαχωρισμό, αποκλεισμό ή προτίμηση, που συνεπάγεται επίδραση στην αρχή των ίσων δικαιωμάτων. Το στίγμα και οι διακρίσεις εκφράζουν απορριπτική συμπεριφορά της παρεκκλίνουσας από τη νόρμα συμπεριφοράς.

Η ιστορία του στίγματος δεν είναι κάτι πρόσφατο για τους ανθρώπους. Στο βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται το πώς ο Θεός τοποθέτησε σημάδι στον Κάιν για να τον «στιγματίσει» ως τον πρώτο δολοφόνο της αρχαιότητας. Αργότερα, το στίζειν σηματοδοτούσε την τοποθέτηση ενός σημαδιού στους σκλάβους για να αναγνωρίζεται η θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία και να φαίνεται η μικρή τους αξία, το γεγονός δηλαδή ότι ήταν αναλώσιμοι και ασήμαντοι. Στα χρόνια του Μεσαίωνα, η αναζήτηση στιγμάτων και άλλων δερματικών αλλοιώσεων έλαβε επιπλέον σημασία με αποτέλεσμα να ερμηνεύεται ως σημάδι διαβολικής και μαγικής επίδρασης. Αυτοί που έφεραν τέτοια στίγματα θεωρούνταν σύμμαχοι του κακού και πολλές φορές κατηγορούνταν, βασανίζονταν ή/και θανατώνονταν. Με στίγματα επίσης «σημαδεύονταν» οι εγκληματίες για να είναι εύκολα εντοπίσιμοι.

Η διαδικασία της στιγματοποίησης όπως την αντιλαμβανόμαστε στις μέρες μας  περιλαμβάνει 2 στοιχεία: το πρώτο είναι η  αναγνώριση ενός σημείου που διαφοροποιεί ή διακρίνει  από αυτό που θεωρείται αποδεκτό, συνηθισμένο, λειτουργικό, συχνό. Το δεύτερο είναι η επαγόμενη απαξίωση του ατόμου, με φυσική συνέπεια τη μη προτίμησή του ή το διαχωρισμό του από παροχές, προνόμια  ή και τον αποκλεισμό του από την  απλή συμμετοχή στα ζητήματα της κοινότητας που ανήκει.

Οι αιτίες του στίγματος ποικίλουν:

Πολλές φορές φοβόμαστε αυτό που δεν κατανοούμε.

Για παράδειγμα,  οι άνθρωποι στην αρχαιότητα αγνοούσαν τις φυσικές αιτίες των καιρικών φαινομένων. Τα ίδια τα φαινόμενα τους προκαλούσαν δέος, γι’ αυτό και τα απέδιδαν σε θεϊκή παρέμβαση (κεραυνός ως μεσολαβητής θυμού του Δία). Η άγνοια λοιπόν είναι ένας παράγοντας που προάγει τη διαδικασία της στιγματοποίησης. Η προκατάληψη επίσης. Η προκατάληψη έχει να κάνει με προδιαμορφωμένες πεποιθήσεις του ατόμου που έχουν ως αποτέλεσμα αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι η απόρριψη και η περιφρόνηση.

Συνέπεια των προηγουμένων είναι η δημιουργία του αισθήματος του φόβου. Φόβου επικείμενης μόλυνσης, κινδύνου, βίας και απειλής. Φυσικά η πραγματικότητα μπορεί να απέχει πολύ από το αντικείμενο της ανησυχίας  και του φόβου.

Πολλές φορές η στιγματοποίηση εμπεριέχει και την έννοια του δευτερογενούς οφέλους για αυτόν που στιγματοποιεί , είτε είναι άτομο είτε ομάδα. Στόχος  είναι η εκπλήρωση ψυχολογικών αναγκών και η απόκτηση πλεονεκτημάτων, κυρίως οικονομικών. Μπορεί δηλαδή μία ομάδα να στιγματίζει μία άλλη με σκοπό να προκαλέσει την αποσταθεροποίηση ή τη διάλυσή της, αναλαμβάνοντας εκ των υστέρων τα όποια οφέλη από αυτή την κατάσταση.

Εναλλακτικά μπορεί ένα άτομο να στιγματίζει ένα άλλο για να δέχεται (το ίδιο) την προτίμηση του περιβάλλοντος, την όποια κοινωνική χρηματική ή συναισθηματική απολαβή.

Η σχιζοφρένεια είναι η ψυχική νόσος που φέρει το μεγαλύτερο βάρος στιγματοποίησης, είναι δε επενδυμένη με πολλά στερεότυπα, προκαταλήψεις και μυθώδη δημιουργήματα, που συντελούν στη δημιουργία μίας κατάστασης με πολλά ανακριβή στοιχεία, με επικρατούντα κυρίως αυτά του φόβου της βίας και της επικείμενης απειλής. Σε αυτή τη διαδικασία εκτός από το άτομο πολλές φορές στιγματοποιείται και το οικείο του περιβάλλον ως φορέας, αλλά και κοινωνός της ασθένειας.

Εκτός από τη στιγματοποίηση από τους άλλους, υπάρχει και το φαινόμενο της αυτοστιγματοποίησης, όπου το άτομο στιγματοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό.  Αυτή είναι μία διαδικασία κατά την οποία αναδύεται η  υποκειμενική αντίληψη του ανθρώπου ότι διαφέρει από τους άλλους με ένα τρόπο αρνητικό ότι δεν του αξίζει να προτιμηθεί, να συμμετέχει ή να απολαύσει αυτά που απολαμβάνουν και οι γύρω του.

Συχνά στο στίγμα συμβάλλουν/συμμετέχουν και οι επαγγελματίες υγείας,  με την απρόσεκτη χρήση διαγνωστικής ετικέτας. Σε αυτές τις περιπτώσεις εκφράζουν και  δικούς τους φόβους και ανησυχίες (τί να τα κάνεις εσύ αυτά τα ψυχιατρικά φάρμακα, είναι βαριά-ξεπέρασέ το μόνος σου/ θα έλεγαν το ίδιο και για οποιοδήποτε άλλο σωματικό πρόβλημα;) και/ή  θυμώνουν γιατί η δουλειά τους μπορεί να δυσκολεύεται (πολλές φορές σημειώνουν «δε συνεργάζεται» για τον ασθενή που κατηγοριοποιείται σε συγκεκριμένη ανεπιθύμητη ομάδα)

Τρεις είναι οι κύριες στρατηγικές για τη μείωση του στίγματος και την άμβλυνση των στερεοτύπων:

Η πρώτη είναι η διαμαρτυρία (για ανακριβείς αναπαραστάσεις/ΜΜΕ). Είναι εξαιρετικής σημασίας να δίδεται η δέουσα προσοχή στον τρόπο με τον οποίο σχολιάζεται/ παρουσιάζεται αλλά και αναφέρεται η ψυχική νόσος.

Η δεύτερη είναι η εκπαίδευση/ενημέρωση (για παροχή έγκυρης πληροφόρησης και τις αλήθειες της ψυχικής νόσου, αλλά και την διάψευση των όποιων λανθασμένων απόψεων/αστικών μύθων/στάσεων που υπάρχουν εγκατεστημένες).

Η τρίτη στρατηγική είναι η επαφή (με συναντήσεις ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας και σε  ψυχικά πάσχοντες) με σκοπό την έκθεση των μελών αυτών με βιωματικό τρόπο στην ψυχική νόσο του συνανθρώπου τους.

Είναι σημαντικό να μην ξεχνούμε πως πολλές φορές δεν βλέπουμε τα πράγματα όπως πραγματικά είναι, τα βλέπουμε όπως είμαστε εμείς!

Μία νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε σε ένα από τα  περιοδικά με τη μεγαλύτερη αναγνώριση στην Ψυχιατρική, το Molecular Psychiatry, αποκαλύπτει ότι οι χρήστες κάνναβης, είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να βιώνουν ψευδείς αναμνήσεις.

Η μελέτη έγινε από ερευνητές του Βιοϊατρικού Ερευνητικού Ινστιτούτου του Universitat Autònoma de Barcelona, σε συνεργασία με  το Brain Cognition and Plasticity group of the Bellvitge Institute for Biomedical Research (IDIBELL – University of Barcelona). Μία λοιπόν από τις γνωστές συνέπειες της χρήσης είναι τα προβλήματα μνήμης που μπορεί να προκαλέσει. Οι χρόνιοι χρήστες δείχνουν μεγαλύτερη δυσκολία από το γενικό πληθυσμό στη διατήρηση πληροφοριών και στην ανάκληση αναμνήσεων. Η μελέτη αυτή επίσης σημειώνει, ότι η χρόνια χρήση κάνναβης προκαλεί διαστρεβλώσεις στη μνήμη (“μνημονικό θόρυβο”), μεγαλώνοντας την προδιάθεση εμφάνισης ψεύτικων ή φανταστικών γεγονότων μνήμης.

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί ο εγκέφαλος να θυμάται γεγονότα που δεν έχουν συμβεί ποτέ. Η δημιουργία της μνήμης είναι μία εύπλαστη και απαρτιωτική διαδικασία, η οποία είναι σταδιακή και γι’ αυτό είναι επιρρεπής σε διαστρεβλώσεις. Αυτά τα μνημονικά “λάθη” απαντώνται συχνότερα σε αρκετές νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές, αλλά μπορεί να παρατηρηθούν και στον υγιή πληθυσμό. Τέτοιες “μνημονικές ασυνέπειες” γίνονται συχνότερες με τη φυσιολογική γήρανση.

Μία από τις πιο συχνές λάθος αναμνήσεις που έχουμε  είναι περιστάσεις από την παιδική μας ηλικία τις οποίες πιστεύουμε ότι θυμόμαστε, διότι άνθρωποι του περιβάλλοντός μας, μας τις έχουν περιγράψει ξανά και ξανά. Η διατήρηση του ελέγχου της ορθότητας των αναμνήσεών μας είναι μία πολύπλοκη γνωσιακή διαδικασία η οποία μας επιτρέπει να έχουμε τη δική μας αίσθηση πραγματικότητας και επίσης σχηματοποιεί τη συμπεριφορά μας, βασισμένη σε προηγούμενες εμπειρίες.

Στη δημοσιευμένη λοιπόν μελέτη στο περιοδικό Molecular Psychiatry, συγκρίθηκε μία ομάδα χρονίων χρηστών κάνναβης με μία υγιή ομάδα ελέγχου. Αρχικά τους παρουσιάστηκε μία σειρά λέξεων την οποία έπρεπε να θυμούνται. Μετά από μερικά λεπτά τους έδειχναν και πάλι τις αρχικές λέξεις, αναμεμειγμένες όμως με νέες, οι οποίες ήταν σημασιολογικά σχετικές ή άσχετες. Όλοι οι συμμετέχοντες καλούνταν να αναγνωρίσουν τις λέξεις της αρχικής λίστας. Οι χρήστες κάνναβης πίστευαν σε μεγαλύτερο βαθμό από την ομάδα ελέγχου ότι οι σημασιολογικά σχετικές αλλά νέες λέξεις ανήκαν στην αρχική ομάδα λέξεων. Με την εξέταση μαγνητικής τομογραφίας οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι χρήστες κάνναβης παρουσίαζαν μικρότερη εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις μνημονικές διαδικασίες και στον γενικό έλεγχο και οργάνωση των μνημονικών πόρων.

Η μελέτη σημείωσε μνημονικά ελλείματα στους χρήστες, παρόλη τη διακοπή της κάνναβης  ένα μήνα πριν τη συμμετοχή στη μελέτη. Όσο περισσότερη μάλιστα κάνναβη είχε χρησιμοποιήσει το άτομο στη διάρκεια της ζωής του τόσο χαμηλότερη ήταν η λειτουργία του ιππόκαμπου, μίας εγκεφαλικής δομής κρίσιμης για τη δημιουργία αναμνήσεων.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η επίδραση της κάνναβης εμμένει ακόμα και εβδομάδες χωρίς τη χρήση της. Αυτό υποδηλώνει ότι η κάνναβη έχει παρατεταμένο αποτέλεσμα σε εγκεφαλικούς μηχανισμούς οι οποίοι μας βοηθούν να διακρίνουμε μεταξύ πραγματικών και φανταστικών γεγονότων με όλες τις δυσχέρειες που μπορεί να φέρει ένα τέτοιο γεγονός.

Νεότερα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι η σχιζοφρένεια μπορεί να συνίσταται σε οκτώ διακριτές διαταραχές. Η σχιζοφρένεια είναι μία πολύπλοκη ψυχική νόσος που χαρακτηρίζεται κυρίως από αποδιοργάνωση του ατόμου, παραληρητικές ιδέες και/ή ψευδαισθήσεις. Προσβάλει περίπου το 1% του πληθυσμού σε κάθε χρονική στιγμή και τυπικά παρουσιάζει έναρξη κατά την πρώιμη ενηλικίωση του ατόμου. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Washington ανέλυσαν το DNA 4.000 ατόμων με διάγνωση σχιζοφρένειας. Μετά την ανάλυση συμπέραναν ότι στο υπό εξέταση δείγμα ατόμων υπήρχαν οκτώ διακριτές γενετικές διαταραχές.

Επιπρόσθετα, εντόπισαν πως αυτές οι διαταραχές συνδυάζονται σε γονιδιακά συμπλέγματα καθένα από τα οποία επιφέρει διαφορετικό κίνδυνο νόσησης από τη διαταραχή. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ένα είδος σχιζοφρένειας. Υπάρχουν διαφορετικά σύνδρομα όπου συνδέονται με εμφάνιση άλλοτε θετικών συμπτωμάτων, (ψευδαισθήσεων, παραληρητικών ιδεών κ.ο.κ.), άλλοτε αρνητικών συμπτωμάτων (κλινοφιλίας, κοινωνικής απόσυρσης, ανηδονίας κ.ο.κ.) και τα οποία σχετίζονται με διαφορετικές ομάδες γονιδίων.

Η μελέτη αυτή παρουσιάζει μία σημαντική διαφορά από τις προηγούμενες.  Τυπικά,  εξετάζεται ένα ύποπτο για τη διαταραχή γονίδιο και οι επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι παραλλαγές του. Όμως αυτή η ερευνητική εργασία εξέτασε το πως συμπτώματα φαίνεται να σχετίζονται με συγκεκριμένη ποικιλομορφία γονιδίων (genetic variation).

Η ανάλυση έγινε σε 700.000 περίπου γονιδιακούς τόπους. Διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ταυτοποίηση διακριτών γενετικών χαρακτηριστικών του είδους των συμπτωμάτων που παρουσίαζαν οι ασθενείς με ειδικές γενετικές ποικιλομορφίες που αλληλεπιδρούσαν για να δημιουργήσουν 95% πιθανότητα εμφάνισης σχιζοφρένειας.

Φαίνεται λοιπόν ότι ενώ συγκεκριμένα γονίδια παρουσιάζουν ασθενή συσχέτιση με την εμφάνιση σχιζοφρένειας, ομάδες αλληλεπιδρόντων γονιδίων δημιουργούν ένα εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο της τάξης του 70-100%, καθιστώντας σχεδόν αδύνατο για αυτούς τους ανθρώπους να αποφύγουν την διαταραχή. Στη μελέτη αυτή εντοπίστηκαν 42 τόποι γενετικών ποικιλομορφιών που αύξαναν σημαντικά τον κίνδυνο για τη διαταραχή.

Αφού έγινε η βασική ταυτοποίηση τους, οι ασθενείς χωρίστηκαν περαιτέρω σε οκτώ ομάδες με βάση το προφίλ της συμπτωματολογίας τους και τις υποκείμενες γενετικές ποικιλομορφίες. Η ερευνητές μπόρεσαν να αναπαράγουν τα αποτελέσματά τους σε δύο επιπρόσθετες βάσεις δεδομένων ανθρώπων με σχιζοφρένεια, ως ένδειξη ότι η υπόθεσή τους είναι σωστή.

Η ταυτοποίηση και συσχέτιση συμπτωμάτων και σημείων (δηλαδή αυτού που ονομάζεται φαινότυπος) με τα υπεύθυνα γι’ αυτά τα συμπτώματα γονίδια (γονότυπος)  αποτελεί εδώ και αρκετά χρόνια το άγιο δισκοπότηρο της Ψυχιατρικής. Έως τώρα όμως αυτό που έχει βρεθεί είναι γενετική επιβάρυνση, δηλαδή το υπό μελέτη γονίδιο φαίνεται ότι είναι υπεύθυνο σε ένα ποσοστό για την αύξηση του κινδύνου να εμφανιστεί ψυχική νόσος. Το να γνωρίζουμε ότι ένα συγκεκριμένο σύμπλεγμα γονιδίων μπορεί να προκαλέσει αυτή ή την άλλη εικόνα σχιζοφρένειας είναι προφανώς εξαιρετικά σημαντικό. Αναρωτιέμαι όμως, που μπορεί να οδηγήσει αυτή η δυνατότητα. Θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε μία ιδιότυπη ευγονική; Και που θα έμπαινε το όριο; Θα μπορούσαν να υπάρχουν συστάσεις για εκτρώσεις; Θα ήταν αυτό ένα ερώτημα που θα αφορούσε μόνο στην κλινική εικόνα της βαριάς αποδιοργανωτικής σχιζοφρένειας ή θα υπήρχε ο  πειρασμός να  επεκταθεί και στις υπόλοιπες επτά εικόνες που ταυτοποιεί αυτή η μελέτη; Είναι σίγουρα πρώιμα τα ερωτήματα αυτά, αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά σημαντικά.

Γιατί όπως συνηθίζει να λέει ένας συνάδελφος τον οποίο εκτιμώ πολύ, ” Πρέπει να προσέχουμε πολύ, διότι πολλές φορές όποιος έχει το σφυρί, τα βλέπει όλα καρφιά”.

Νευρώνες

Για το δημιουργικό εγκέφαλο και το Νευροεπιστημονικό υπόβαθρο μίας ιδιοφυΐας

Η Nancy Adreasen είναι μία εξέχουσας φήμης Ψυχίατρος στις ΗΠΑ. Όταν ήταν στο νηπιαγωγείο και έκανε ένα IQ test βρέθηκε σύμφωνα με το αποτέλεσμα να κατατάσσεται στην κατηγορία των ιδιοφυϊών. Είχε γεννηθεί όμως στη δεκαετία του 1930 και η μητέρα της είχε ανησυχήσει ιδιαίτερα, διότι φαντασιωνόταν πως η κόρη της θα ζούσε μία ζωή γεμάτη δυσκολίες, μη αποδεχόμενη στερεότυπους καθημερινούς ρόλους. Πως ένα μελλοντικό διδακτορικό θα ήταν συμβατό με το ρόλο της συζύγου που θα έπρεπε να έχει;

Τελικά όλες αυτές οι ανησυχίες δεν εμπόδισαν τη Nancy να εξελιχθεί. Έγινε Ψυχίατρος και Νευροεπιστήμονας, άρχισε δε να αναγνωρίζει την αμφιθυμία της για αυτή τη «διάγνωση» της εξαιρετικής νοητικής και δημιουργικής ικανότητας, και να αναρωτιέται για το πόσο πολλοί άνθρωποι στη διάρκεια της ιστορίας ήταν ιδιοφυΐες που όμως ποτέ δεν αναδείχθηκαν. Μάλλον η πιθανότερη αιτία ήταν ότι δεν έγινε δυνατό να καλλιεργηθούν οι ικανότητες τους ή να ανατροφοδοτηθούν από ένα θετικό περιβάλλον.

Με το πέρασμα των ετών ή Adreasen εξελίχθηκε σε πρωτοπόρο της Νευροαπεικόνισης, προσπαθώντας να διερευνήσει τις παραμέτρους της ιδιοφυΐας και το πως αυτή μπορεί να καλλιεργηθεί- έτσι ώστε η κοινωνία να ελαττώσει αυτή τη «σπατάλη» των ανθρώπινων χαρισμάτων. Συνέχισε τις σπουδές της κάνοντας διδακτορικό, όχι στην ιατρική αλλά στην αναγεννησιακή αγγλική λογοτεχνία. Με αυτό τον τρόπο βοηθήθηκε στο να αποκτήσει ευρύτερη οπτική συνδυάζοντας την επιστήμη και την τέχνη.

Το αποτέλεσμα των ερευνών της για τη νευροεπιστήμη, ψυχολογία και ιστορία συμπυκνώνεται στο βιβλίο της «The creating brain: The Neuroscience of Genius».
Ένα ενδιαφέρον κεφάλαιο αναφέρεται στη σχέση μεταξύ της δημιουργικότητας και της ψυχικής νόσου.

«Ήταν η Ψυχική νόσος αυτή που διευκόλυνε τις μοναδικές ικανότητες τους (των δημιουργών), ακόμα και αν αφορούσε την εκτέλεση ενός κονσέρτου ή τη σύλληψη μίας καινοτόμου μαθηματικής σχέσης; Η η ψυχική νόσος εμπόδισε τη δημιουργικότητά τους μετά από την αρχική έκρηξή της στην πρώτη ενηλικίωσή τους; Η η σχέση δημιουργικότητας και ευφυΐας είναι πιο πολύπλοκη από μία απλή σχέση αιτίου και αποτελέσματος σε κάθε κατεύθυνση;»

Η Adreasen αναφέρει στις εργασίες της τη δουλειά του Havelock Ellis ενός από τους πρώτους μελετητές της δημιουργικότητας, που έζησε τη Βικτωριανή εποχή και ήταν ο ίδιος ιατρός, συγγραφέας και κοινωνικός μεταρρυθμιστής που έβλεπε μπροστά από την εποχή του. Το 1926 δημοσίευσε τη « Μελέτη της Βρετανικής ιδιοφυΐας», μία αναφορά για 30.000 σημαντικά δημόσια πρόσωπα τα οποία ανάλυσε μέσα από μία σειρά κριτηρίων για να εντοπίσει ότι 1.030 από αυτά παρουσίαζαν «εξαιρετικά υψηλό βαθμό φυσικής ικανότητας» .

Η Adreasen, σχολιάζοντας τον Ellis αναφέρει ότι τα ποσοστά της «τρέλας» όπως καταγράφονται για αυτούς τους ανθρώπους είναι υψηλότερα από αυτά που καταγράφονται για το γενικό πληθυσμό. Το βασικό ποσοστό είναι 1% για τη σχιζοφρένεια και 1% για τη μανία. Αυτές είναι οι πιο συχνές ψυχωτικές διαταραχές. Το ποσοστό της μελαγχολίας (αυτό που σήμερα ονομάζουμε κατάθλιψη) ήταν παρόμοιο με τα σύγχρονα ποσοστά του 10-20%.

Η Adreasen σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Iowa και ολοκλήρωσε εκεί και την Ψυχιατρική της ειδικότητα-ένα παιχνίδι της τύχης το οποίο τη βοήθησε να είναι κοντά σε ένα εξαιρετικό και βολικό γι’ αυτήν κλινικό δείγμα για τη μελέτη της: Το εργαστήριο γραφής του Πανεπιστημίου της Iowa, ένα από τα πιο ευυπόληπτα προγράμματα δημιουργικής γραφής στον κόσμο με συγγραφείς σαν τον Kurt Voneggut και την Annie Dillard. Η μελέτη της Andreasen παρουσίαζε μερικά διαφορετικά σημεία από την προηγούμενη εργασία του Ellis. Αντί να στηριχθεί σε ανεκδοτολογικές αναφορές, ή σε βιβλιογραφίες των ανθρώπων που θα ήταν υπό μελέτη χρησιμοποίησε δομημένες συνεντεύξεις. Έπειτα χρησιμοποίησε σύγχρονα, διαγνωστικά κριτήρια. για να αξιολογήσει τις απαντήσεις που έλαβε με βάση τα ψυχιατρικά κριτήρια του DSM. (διαγνωστικό εγχειρίδιο της ψυχιατρικής εταιρείας των ΗΠΑ) και χρησιμοποίησε και μία ομάδα ελέγχου στην ομάδα των συγγραφέων που αποτελούνταν από εκπαιδευτικά αντίστοιχου βεληνεκούς άτομα.

Η υπόθεσή εργασίας της Adreasen ήταν ότι οι συγγραφείς σε γενικές γραμμές θα ήταν ψυχολογικά υγιείς, αλλά ότι θα είχαν αυξημένα ποσοστά σχιζοφρένειας στους συγγενείς τους. Αυτό το προαίσθημα ήταν λογικό βασισμένο στις πληροφορίες που είχε έως τότε. Είχε επηρεαστεί από αυτά που ήξερε για ανθρώπους όπως ήταν ο James Joyce, ο Bernard Russell και ο Albert Einstein που όλοι τους είχαν μέλη των οικογενειών τους με σχιζοφρένεια.

Κατά τη διάρκεια όμως των συνεντεύξεων και θέτοντας τα διαγνωστικά κριτήρια η υπόθεσή της γρήγορα κατέρρευσε. Η πλειοψηφία των συγγραφέων περιέγραφαν σημαντικές ιστορίες διαταραχών της διάθεσης οι οποίες πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια είτε της διπολικής διαταραχής είτε της μονοπολικής κατάθλιψης. Οι περισσότεροι λάμβαναν θεραπεία- κάποιοι με νοσηλείες, κάποιοι ως εξωτερικοί ασθενείς με φαρμακευτική αγωγή. Το πιο εντυπωσιακά αντίθετο συμπέρασμα με την αρχική της προαίσθηση είναι ότι κανείς δεν παρουσίαζε συμπτώματα σχιζοφρένειας.
Έτσι αυτό που διαπιστωνόταν ήταν πως δεν επιβεβαιωνόταν ο μύθος της ταλαιπωρημένης ιδιοφυΐας- η ιδέα ότι οι καλλιτέχνες αυτοί πρέπει να έχουν κάποια σκοτεινή τραγική παθολογία για να δημιουργήσουν αλλά το αντίθετο: αυτοί οι άνθρωποι έγιναν επιτυχημένοι συγγραφείς, όχι λόγω του προβλήματος ψυχικής υγείας που παρουσίαζαν, αλλά παρά το πρόβλημα που αντιμετώπιζαν.

Φαινόταν λοιπόν ότι πολλοί συγγραφείς είχαν περιόδους σημαντικής κατάθλιψης, μανίας ή υπομανίας, αλλά φαίνονταν ιδιαίτερα ευχάριστοι, ενδιαφέροντες και προσεγγίσιμοι. Είχαν ζήσει ενδιαφέρουσες ζωές και τους άρεσε να τις διηγούνται. Οι διαταραχές της διάθεσης τους έτειναν να είναι επεισοδικές με σχετικά σύντομες περιόδους ανεβασμένης ή μειωμένης διάθεσης που κρατούσε εβδομάδες ή μήνες, με ενδιάμεσες σημαντικές περιόδους νορμοθυμίας (φυσιολογικής διάθεσης). Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων οι συγγραφείς ήταν νορμοθυμικοί και μπορούσαν να ανατρέξουν στις περιόδους της κατάθλιψής τους ή της μανίας τους με τρόπο αντικειμενικό. Μπορούσαν ακόμα να περιγράψουν πως οι διαταραχές στη διάθεσή τους επηρέαζαν την δημιουργικότητά τους. Συμφωνούσαν ότι δεν μπορούσαν να είναι δημιουργικοί όταν ήταν καταθλιπτικοί ή μανιακοί.
Επιπλέον, η μελέτη της επιβεβαίωσε δύο σημαντικά αλλά και αντίθετα δεδομένα μεταξύ δημιουργικότητας και ψυχικής νόσου.

Μία άποψη είναι ότι οι χαρισματικοί άνθρωποι είναι πάνω από την νόρμα, από την κανονικότητα ή ανώτεροι με πολλούς τρόπους. Οι συγγραφείς της μελέτης ήταν σίγουρα τέτοια άτομα. Ήταν γοητευτικοί, αστείοι, εκλεπτυσμένοι και πειθαρχημένοι. Τυπικά ακολουθούσαν παρόμοια προγράμματα, ξυπνώντας νωρίς το πρωί και επενδύοντας ένα σημαντικό ποσοστό του χρόνου τους στο γράψιμο κατά τη διάρκεια του πρωινού. Σπάνια θα άφηναν μία μέρα να περάσει χωρίς να γράψουν κάτι. Σε γενικές γραμμές διατηρούσαν στενή σχέση με οικογένεια και φίλους. Εξέφραζαν τον Φροϊδικό ορισμό της υγείας «να αγαπούν και να εργάζονται (Lieben und arbeiten). Από την άλλη πλευρά, εξέφραζαν την εναλλακτική οπτική για τη φύση της ιδιοφυΐας: «Να είναι κανείς τρελός κοντά στους συμμάχους» Πολλοί από αυτούς είχαν βιώσει περιόδους σημαντικής διαταραχής της διάθεσης. Πιο σημαντικά, ενώ η δημιουργικότητα κατέρρεε στη διάρκεια της υποτροπής, αυτές οι περίοδοι σε υποτροπή δεν ήταν μόνιμες ή μακρόχρονες, ήταν αυτοπεριοριζόμενες. Σε μερικές μάλιστα περιστάσεις, οι υποτροπές μπορεί να παρείχαν δυνατό υλικό πάνω στο οποίο ο συγγραφέας αργότερα μπορούσε να δημιουργήσει.

Η δουλειά της Adreasen αποτέλεσε την αρχή για σειρά σχετιζομένων ερευνών όπως για παράδειγμα αυτή του Kay Jamison ο οποίος εξέτασε 47 γνωστούς ποιητές, θεατρικούς συγγραφείς , βιογράφους και άλλους καλλιτέχνες για να σημειώσει ότι ένα σημαντικό ποσοστό αυτών παρουσίαζαν διαταραχές της διάθεσης.

Επιστρέφοντας στην ερώτηση γιατί οι διαταραχές της διάθεσης είναι συχνές στους συγγραφείς και όχι η σχιζοφρένεια είναι ότι η ίδια η φύση της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας κυρίως της σχετιζόμενης με τα γράμματα, πιθανότατα δεν είναι συμβατή με την παρουσία μίας διαταραχής σαν τη σχιζοφρένεια η οποία έχει ως συνέπεια την κοινωνική απόσυρση των ασθενών και τη γνωσιακή τους αποδιοργάνωση. Μία δραστηριότητα όπως είναι το γράψιμο απαιτεί διατήρηση της προσοχής για μακρές χρονικές περιόδους και τη δυνατότητα να συντηρείται μία πολύπλοκη ομάδα χαρακτήρων της πλοκής στη μνήμη του συγγραφέα για διάστημα ακόμα και ενός ή δύο χρόνων που μπορεί το έργο να συγγράφεται ή να διορθώνεται.

Η δημιουργικότητα σε άλλα όμως πεδία είναι συμβατή με διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια ειδικά σε αυτούς τους τομείς όπου η δημιουργική στιγμή επιτυγχάνεται με αναλαμπές κατανόησης πολύπλοκων σχέσεων ή μέσω της διερεύνησης προαισθήσεων και ενδορμήσεων που ο μέσος άνθρωπος μπορεί να βρει παράξενες η ακόμα και απρόσφορες. ( Ο Tchaikovsky, που κατά ορισμένους μελετητές ίσως έπασχε από σχιζοφρένεια είχε παρουσιάσει και βιώσει τέτοιες καταστάσεις τις οποίες διοχέτευσε μέσω του «Flashes of insight» σε ένα γράμμα του το 1876 για την ανυπολόγιστη ευλογία της δημιουργικότητας.

Πολλά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των δημιουργικών ανθρώπων τους καθιστούν περισσότερο ευάλωτους, συμπεριλαμβανομένων του να είναι κανείς ανοικτός σε νέες εμπειρίες, να ανέχεται την αμφισημία και να έχει μία προσέγγιση του κόσμου ελεύθερη από προκαταλήψεις. Αυτή η ευελιξία επιτρέπει σε αυτούς να αντιλαμβάνονται τα πράγματα με φρέσκο και καινούργιο τρόπο, κάτι που είναι προαπαιτούμενο για τη δημιουργικότητα. Ενώ οι λιγότερο δημιουργικοί άνθρωποι ανταποκρίνονται γρήγορα σε καταστάσεις βασισμένοι σε αυτά που ξέρουν από πηγές εξουσίας -γονείς, δάσκαλοι, κ.ο.κ.- το δημιουργικό άτομο ζει σε ένα κόσμο περισσότερο εύπλαστο και νεφελώδη. Τέτοια όμως συναισθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε απογοήτευση και κοινωνική αποξένωση. Ένα πολύ καινοτόμο άτομο μπορεί να φαίνεται εκκεντρικό ή παράξενο στους άλλους. Πολύ μεγάλη άνεση και αποδοχή για τα πάντα σημαίνει να ζει κανείς στα άκρα, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος να τα περάσει και να καταλήξει στην κατάθλιψη, τη μανία ή τη σχιζοφρένεια.

Οι δημιουργικές ιδέες πιθανότατα προκύπτουν ως τμήμα μίας δυνητικά επικίνδυνης διαδικασίας όπου οι συνειρμοί στον εγκέφαλο δημιουργούνται ελεύθερα κατά τη διάρκεια ακούσιων νοητικών καταστάσεων (είναι η διαδικασία του πως οι σκέψεις στιγμιαία είναι διάχυτες πριν την οργάνωσή τους). Αυτή η διαδικασία είναι παρόμοια με αυτή που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ψυχωτικής μανίας, κατάθλιψης ή της σχιζοφρένειας. Στην πραγματικότητα ο σημαντικός Ελβετός Ψυχίατρος Eugen Bleuler που ήταν ο «νονός» του ονόματος της Σχιζοφρένειας περιέγραψε την χάλαση του συνειρμού σαν το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας. «Από τις χιλιάδες των συνειρμικών νημάτων οι οποίες καθοδηγούν τη σκέψη μας, αυτή η διαταραχή φαίνεται να διακόπτει με καταστρεπτικό τρόπο μερικές φορές διακριτά νήματα, μερικές φορές μία ομάδα, κάποιες φορές ολόκληρα τμήματα των νημάτων της σκέψης».
Φυσικά γνωρίζουμε σήμερα ότι η διασταύρωση αυτών των καλωδιώσεων η οποία συνδυάζει φαινομενικά άσχετες ιδέες είναι η πεμπτουσία της δημιουργικότητας, ή αυτό που ο Einstein περιέγραψε ως συνδυαστικό παιχνίδι, στην καρδιά της δημιουργίας ιδεών.

Όταν οι συνειρμοί που περνούν από το νου αυτοοργανώνονται για να σχηματοποιήσουν μία νέα ιδέα, το αποτέλεσμα είναι κάτι κενοτόμο, κάτι νέο. Αλλά αν αποτύχουν να αυτοοργανωθούν, ή αν αυτοοργανωθούν για να δημιουργήσουν μία λάθος ιδέα, το αποτέλεσμα είναι η ψύχωση. Μερικές φορές και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά συμβαίνουν στο ίδιο άτομο, και το αποτέλεσμα είναι ένα δημιουργικό ψυχωτικό άτομο. Όπως είπε ο σχιζοφρενής μαθηματικόςο John Nash (που αποτέλεσε την έμπνευση του κινηματογραφικού A beautiful mind) «Οι ιδέες που έχω για υπερφυσικά πλάσματα ήρθαν σε εμένα με τον ίδιο τρόπο που ήρθαν και οι ιδέες για τα μαθηματικά, γι’ αυτό τις πήρα στα σοβαρά»

Αυτή η αποτυχία της αυτο-οργάνωσης πηγάζει από αυτό που οι γνωσιακοί επιστήμονες ονομάζουν δυσλειτουργία εισόδου (input dysfunction)- μία δυσλειτουργία στο σύστημα φιλτραρίσματος το οποίο χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για να φιλτράρει τον τεράστιο πλούτο της πληροφορίας που εισέρχεται σε εμάς διά μέσου των αισθήσεών μας.

Όλα τα ανθρώπινα όντα και ο εγκέφαλός τους έχουν να αντιμετωπίσουν μία βασική πρόκληση. Το γεγονός ότι οι πέντε μας αισθήσεις συλλέγουν περισσότερες πληροφορίες από αυτές που μπορεί να επεξεργαστεί ή να απομνημονεύσει το μυαλό και η μνήμη μας. Στη καθημερινότητά μας πρέπει να αγνοούμε πολλά ερεθίσματα του περιβάλλοντος και να εστιάζουμε την προσοχή μας σε αυτό που κάνουμε.

Τα δημιουργικά μυαλά μπορεί να χάνουν ευκολότερα την εστίαση και την προσοχή τους και να παραδίδονται στα ερεθίσματα. Μερικοί από τους συγγραφείς της μελέτης της Adreasen είχαν την τάση να απομονώνονται για να μπορούν να εργαστούν επαρκώς. (O Victor Hugoν είναι γνωστός για το ότι κλείδωσε όλα του τα ρούχα σε μία ντουλάπα για να αποφύγει τον πειρασμό να βγει έξω στην προσπάθειά του να ολοκληρώσει το έργο του «Η Παναγία των Παρισίων», το οποίο έγραψε στο γραφείο του φορώντας μόνο ένα μεγάλο γκρι σάλι.

Η ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε το νου μας για να βγούμε από τη σχετικά περιορισμένη μας προσωπική προοπτική και κατάσταση και να δούμε κάτι διαφορετικό από τον αντικειμενικό κόσμο είναι ένα εξαιρετικό δώρο. Πολλοί άνθρωποι παραγνωρίζουν αυτό το γεγονός και τελικά «ξεχνούν» να το χρησιμοποιούν.