Η ιδεοψυχαναγκαστική και οι σχετικές διαταραχές περιλαμβάνουν ως πιο σημαντικές την ιδεοψυχαναγκαστική και τη σωματοδυσμορφική διαταραχή.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Εμφάνιση
Η παρουσίαση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής στις ΗΠΑ είναι περίπου 1,2% με διεθνή εμφάνιση 1,1- 1,8% του πληθυσμού. Οι γυναίκες προσβάλλονται σε ελαφρά υψηλότερο ποσοστό από τους άντρες στην ενήλικη ζωή, με τους άρρενες να προσβάλλονται περισσότερο στην παιδική ηλικία.
Χαρακτηριστικά
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδεοψυχαναγκασμών και καταναγκασμών. Οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες βιώνονται ως ανεπιθύμητες και ενοχλητικές. Οι καταναγκασμοί είναι επαναληπτικές συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις τις οποίες πραγματοποιεί το άτομο σε απάντηση των ιδεοψυχαναγκασμών ή με βάση κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται με πολύ σταθερό και άκαμπτο τρόπο. Ο σκοπός των καταναγκασμών είναι η μείωση του άγχους ή της ενόχλησης που αισθάνεται το άτομο. Ωστόσο, αυτές η συμπεριφορές ή οι νοητικές δράσεις δεν συνδέονται ρεαλιστικά με αυτό που είναι σχεδιασμένες να εξουδετερώσουν ή να εμποδίσουν ή είναι καθαρά υπερβολικές.
Ενώ το ειδικό περιεχόμενο των ιδεοψυχαναγκασμών και των καταναγκασμών μπορεί να ποικίλλει σε διαφορετικά άτομα, ορισμένες διαστάσεις συμπτωμάτων μπορεί να είναι κοινές στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τέτοια συμπτωματολογία σχετίζεται συχνά με την καθαριότητα (ιδεοψυχαναγκασμοί που σχετίζονται με ιδέες μόλυνσης και καταναγκασμοί καθαριότητας), με τη συμμετρία (ιδεοψυχαναγκασμοί συμμετρίας και καταναγκασμοί καταμέτρησης, επανάληψης, και τακτοποίησης) απαγορευμένες, σκέψεις ταμπού (π.χ. επιθετικότητα, σεξουαλικού και θρησκευτικού περιεχομένου σκέψεις και καταναγκασμοί) και ιδέες ότι βλάπτει τον εαυτό του ή τους άλλους (και οι σχετικοί καταναγκασμοί ελέγχου). Μερικές φορές η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συνοδεύεται από τικ.
Οι ιδεοψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί είναι χρονοβόροι ή προκαλούν σημαντική ενόχληση στο άτομο σε σημαντικούς τομείς της ψυχοκοινωνικής εργασιακής και οικογενειακής λειτουργικότητας, ενώ για να τεθεί η διάγνωση δεν πρέπει να σχετίζονται με λήψη ψυχοτρόπων ναρκωτικών ή άλλων ουσιών.
Ανάπτυξη και πορεία
Αν παραμείνει αθεράπευτη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή τείνει να παρουσιάζει χρόνια πορεία, με υφέσεις και εξάρσεις. Μερικά άτομα παρουσιάζουν επεισοδιακή πορεία. Χωρίς θεραπεία, τα ποσοστά ανάρρωσης στους ενήλικες είναι χαμηλά. Η έναρξη στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία μπορεί να οδηγήσει σε δια βίου παρουσία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Στα παιδιά οι καταναγκασμοί διαγιγνώσκονται ευκολότερα από τους ψυχαναγκασμούς. Τα συμπτώματα στα παιδιά ποικίλλουν περισσότερο, ενώ είναι σταθερότερα στους ενήλικες.
Λειτουργικές συνέπειες της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Η ιδεοψυχαναγκαστική σχετίζεται με μείωση της ποιότητας ζωής και με υψηλά επίπεδα κοινωνικής και εργασιακής ανικανότητας. Η ανικανότητα μπορεί να παρατηρείται σε πολλούς τομείς της ζωής και σχετίζεται με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Η βαρύτητα μπορεί να εξαρτάται από το χρόνο που αναλώνεται από το άτομο για τους ιδεοψυχαναγκασμούς και τους καταναγκασμούς. Η αποφυγή καταστάσεων που μπορεί να τους πυροδοτούν την ιδεοψυχαναγκαστική σκέψη επίσης περιορίζει τη λειτουργικότητα. Ειδικά συμπτώματα μπορούν να δημιουργούν ειδικά εμπόδια. Για παράδειγμα, ιδεοψυχαναγκασμοί ότι το άτομο θα πάθει κακό μπορεί να κάνουν τις σχέσεις με οικογένεια και φίλους προβληματικές. Ιδεοψυχαναγκασμοί συμμετρίας μπορεί να εμποδίζουν την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων στο σχολείο η τη δουλειά, με αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης ή την απώλεια της εργασίας. Άτομα που φοβούνται μήπως μολυνθούν μπορεί να αποφεύγουν τους γιατρούς ή την εξέταση αμελώντας προβλήματα υγείας ή δημιουργώντας οι ίδιοι προβλήματα (π.χ. από το υπερβολικό πλύσιμο). Μερικές φορές οι ιδεοψυχαναγκαστικές ιδέες μπορεί να παρεμβαίνουν και στην ίδια τη θεραπευτική διαδικασία, αν π.χ. κάποιος θεωρεί ότι τα φάρμακά τα οποία λαμβάνει για κάποιο πρόβλημα είναι μολυσμένα ή βρώμικα.
Σωματοδυσμορφία
Εμφάνιση
Παρουσιάζεται σε ποσοστό περίπου 1,5-2,5%, περίπου 9-15% σε δερματολογικούς ασθενείς, 3-16% σε ασθενείς πλαστικής χειρουργικής, 8% σε ασθενείς ορθοδοντικών.
Χαρακτηριστικά
Η σωματοδυσμορφική διαταραχή χαρακτηρίζεται από την εμμένουσα ενασχόληση με πραγματικά ή φανταστικά ελαττώματα στη φυσική εμφάνιση τα οποία δεν είναι παρατηρήσιμα από άλλους ανθρώπους ή που φαίνονται πολύ ήπια και από επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. συνεχής έλεγχος στον καθρέπτη, υπερβολική περιποίηση ή συνεχής αναζήτηση διαβεβαίωσης ότι όλα είναι καλά). Η ενασχόληση μπορεί να παρουσιάζει διαβαθμίσεις. Κυμαίνεται από το ότι το άτομο μπορεί να αισθάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά ή ότι δεν είναι ελκυστικό, έως ότι είναι εξαιρετικά άσχημο ή μοιάζει με τέρας. Συνήθως η ενασχόληση αφορά κάποιο τμήμα του σώματος, συνηθέστερα το δέρμα, τα μαλλιά, ή τη μύτη. Ωστόσο, τελικά οποιοδήποτε τμήμα του σώματος μπορεί να γίνει αντικείμενο προσοχής. Μερικά άτομα ενοχλούνται από αυτό που θεωρούν ως έλλειψη συμμετρίας. Η επίμονη αυτή ενασχόληση με το σώμα είναι ενοχλητική για το άτομο, του καταναλώνει σημαντικό χρόνο και ελέγχεται δύσκολα.
Συνήθως ως φυσική συνέπεια αυτής της ενόχλησης αρχίζουν και δημιουργούνται επαναληπτικές συμπεριφορές οι οποίες εκτελούνται ως απάντηση στην ενασχόληση. Το άτομο οδηγείται στην εκτέλεση των συμπεριφορών αυτών, ενώ ταυτόχρονα του αυξάνουν το άγχος και τη δυσφορία. Μπορεί συνεχώς να συγκρίνει συνεχώς την εμφάνισή του με άλλα άτομα. Παρατηρείται συνεχής έλεγχος των ελαττωμάτων στον καθρέπτη, συνεχής φροντίδα και του σώματος και χτένισμα, η δημιουργία καμουφλάζ (με τη χρήση make up, καλύπτοντας έντεχνα τις «προβληματικές» περιοχές). Το άτομο με αυτή τη διαταραχή τείνει να ζητά συνεχώς διαβεβαιώσεις από τους άλλους ότι όλα είναι καλά.
Ανάπτυξη και πορεία
Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι στα 16 έτη, με τα δύο τρίτα των περιστατικών να παρουσιάζονται πριν τα 18 έτη. Υποκλινικά συμπτώματα μπορεί σταδιακά να εξελιχθούν στην πλήρη διαταραχή, παρόλο που σε μερικούς μπορεί να υπάρχει και οξεία (απότομη) έναρξη. Η διαταραχή τείνει να είναι χρόνια, παρόλο που μπορεί να υπάρχει βελτίωση όταν χορηγείται η πρέπουσα φαρμακευτική αγωγή. Τα συμπτώματα της σωματοδυσμορφίας είναι παρόμοια στα παιδιά και τους ενήλικες. Εμφανίζονται και στους ηλικιωμένους, χωρίς όμως να υπάρχουν σαφή στοιχεία για αυτή την ηλικιακή ομάδα. Άτομα με έναρξη πριν τα 18 έτη είναι πιθανότερο να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, και να έχουν άλλες ψυχιατρικές συννοσηρότητες.
Διαταραχή αποθησαύρισης
Εμφάνιση
Στις ΗΠΑ παρόλο που δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, το ποσοστό αυτής της διαταραχής εκτιμάται στο 2-6%. Επηρεάζει τόσο τους άντρες όσο και τις γυναίκες, με επικράτηση όμως των αντρών. Τα συμπτώματα είναι τρεις φορές περισσότερο εξεσημασμένα σε μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικες (55-94 ετών), σε σύγκριση με νεότερους (34-44 ετών).
Χαρακτηριστικά
Η διαταραχή αποθησαύρισης χαρακτηρίζεται από εμμένουσα δυσκολία στην απόρριψη υλικών πραγμάτων ανεξαρτήτως της αξίας που μπορεί να έχουν και έρχεται ως αποτέλεσμα ισχυρής ανάγκης διατήρησης αντικειμένων και αποφυγής του στρες της απόρριψής τους. Η διαταραχή αποθησαύρισης διαφέρει από την κανονική συλλογή αντικειμένων. Η αποθησαύριση έχει ως αποτέλεσμα την συσσώρευση μεγάλων αριθμών αντικειμένων που γεμίζουν χρήσιμο χώρο και παρεμποδίζουν την ζωή των ανθρώπων, ενώ η χρήση τους δυσχεραίνεται. Συχνά η διαταραχή αυτή συνοδεύεται από υπερβολικές αγορές, συλλογές ή κλοπές αντικειμένων τα οποία είναι άχρηστα ή για τα οποία δεν υπάρχει ο απαραίτητος χώρος.
Ανάπτυξη και πορεία
Φαίνεται ότι η έναρξη είναι σε νεαρή ηλικία, ενδεχομένως από τα 11-15 έτη, αρχίζει να επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου στα μέσα της τρίτης δεκαετίας της ζωής και μπορεί να προκαλεί σημαντική ανικανότητα στα μέσα της τέταρτης δεκαετίας. Η βαρύτητα της διαταραχής αυξάνεται με κάθε δεκαετία που περνά. Μετά την έναρξη των συμπτωμάτων η πορεία συνήθως είναι χρόνια με εξάρσεις και υφέσεις.
Τριχοτιλλομανία
Εμφάνιση
Στο γενικό πληθυσμό εμφανίζεται περίπου στο 1-2%. Οι γυναίκες προσβάλλονται συνηθέστερα από τους άντρες, σε ποσοστό 10/1.
Χαρακτηριστικά
Η τριχοτιλλομανία (η διαταραχή τραβήγματος των τριχών) χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενο τράβηγμα με συνέπεια την απώλεια τριχών και επαναλαμβανόμενες προσπάθειες μείωσης αυτής της παρορμητικής συμπεριφοράς. Μπορεί να συνοδεύεται από διάφορες συμπεριφορές ή τελετουργικά που σχετίζονται με τις τρίχες. Το άτομο μπορεί να αναζητά συγκεκριμένο είδος τριχών (με συγκεκριμένη υφή ή χρώμα), μπορεί να προσπαθεί να τις αφαιρέσει με συγκεκριμένο τρόπο ή μπορεί να τις εξετάζει και να ασχολείται μαζί τους αφού αυτές έχουν τραβηχτεί από το θύλακο τους. Το τράβηγμα των τριχών μπορεί να προηγείται ή να έπεται διαφόρων συναισθηματικών καταστάσεων. Μπορεί να πυροδοτείται από άγχος ή βαρεμάρα, ενώ μπορεί να προηγείται μία αυξανόμενη αίσθηση έντασης (είτε πριν το τράβηγμα της τρίχας είτε στην προσπάθεια αντίστασης στην παρόρμηση να την τραβήξει) ή μπορεί να οδηγεί σε αίσθημα απόλαυσης, ανταμοιβής αν γίνει η εξαγωγή της τρίχας.
Το πρότυπο της εμφάνισης ποικίλλει και μπορεί να περιλαμβάνει μία διακριτή περιοχή που στερείται εντελώς τριχών.
Ανάπτυξη και πορεία
Το τράβηγμα των τριχών μπορεί να συναντάται και σε νήπια και αυτή η συμπεριφορά τυπικά σταματά κατά τη διάρκεια της πρώιμης ανάπτυξης. Η έναρξη της τριχοτιλλομανίας τυπικά συμπίπτει ή ακολουθεί την εφηβεία. Η πορεία είναι χρόνια με εξάρσεις και υφέσεις αν η διαταραχή παραμείνει αθεράπευτη. Τα συμπτώματα μπορεί να επιδεινώνονται στις γυναίκες μετά από ορμονικές μεταβολές (π.χ. έμμηνος ρύση, περιεμμηνοπαυσιακά). Σε μερικά άτομα η διαταραχή μπορεί να εμφανίζεται και να υφίεται για εβδομάδες, μήνες ή χρόνια κάθε φορά.