Ορισμός
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις αγχώδεις εκδηλώσεις, θα ήταν καλό να ορίσουμε τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους, τα οποία πολλές φορές συγχέουμε στην καθημερινότητά μας. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα που εξαρτάται από γνωσιακές (νοητικές) διαδικασίες και συνδέεται με τον προσανατολισμό του ατόμου στο μέλλον του (βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα), σχετίζεται δε με την προσπάθεια προετοιμασίας για πιθανά αρνητικά γεγονότα που μπορεί να συμβούν. Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που σχετίζεται με μια αντίδραση συναγερμού σε παρόντα ή σε επικείμενο κίνδυνο (πραγματικό ή φανταστικό). Τα συναισθήματα αυτά (αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε αναλογίες από το ζωικό βασίλειο) σχετίζονται με την ανταπόκριση ενός ζώου σε μία δυνητική επίθεση από θηρευτή (για το άγχος), και σε μία επικείμενη/άμεση επίθεση από θηρευτή (για το φόβο).
Όσον αφορά στα συμπτώματα που αναφέρει ο ασθενής, συνήθως οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν σκέψεις μελλοντικών κινδύνων, έντασης και συμπεριφορών αποφυγής αυτών των μελλοντικών κινδύνων.
Οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν τη Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους (ΔΓΑ), τη Διαταραχή Πανικού (ΔΠ), και τις φοβίες (αγοραφοβία, κοινωνική φοβία και τις ειδικές φοβίες).
Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους
Η Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους, περιλαμβάνει υπερβολική συνεχή-καθημερινή ανησυχία αναφορικά με περιστάσεις, γεγονότα ή συγκρούσεις της καθημερινότητας. Το άγχος είναι δύσκολο να ελεγχθεί από το άτομο, του προκαλεί δε δυσφορία και δυσλειτουργικότητα σε σημαντικές πτυχές της ζωής του. Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλουν, να είναι κυμαινόμενα και να επικαλύπτονται από άλλες παθήσεις ή διαταραχές, με αποτέλεσμα το άτομο να ταλαιπωρείται απασχολώντας υπηρεσίες υγείας (πηγαίνει σε πολλούς διαφορετικούς ιατρούς αναζητώντας βοἠθεια στα άτυπα συμπτώματα γενικευμένου άγχους που παρουσιάζει). Η αναλογία εμφάνισης της διαταραχής αυτής στα φύλα είναι γυναίκες προς άνδρες, 2:1.
Διάγνωση
Για να τεθεί η διάγνωση είναι απαραίτητα τρία ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- ευερεθιστότητα
- νευρικότητα ή αίσθημα αγωνίας
- μυϊκή τάση
- εύκολη κόπωση
- δυσκολία συγκέντρωσης ή αίσθημα ότι το μυαλό αδειάζει
- διαταραχή του ύπνου (δυσκολία έλευση ή στη διατήρηση του ύπνου. Εναλακτικά ο ύπνος είναι ανήσυχος, μη ικανοποιητικός)
Διαταραχή πανικού
Η Διαταραχή Πανικού χαρακτηρίζεται από αιφνίδιες κρίσεις πανικού (δηλαδή οξύ, παροξυσμικό, υψηλής έντασης άγχος). Μπορεί να εκδηλωθεί μεμονωμένα ή να σχετίζεται με αγοραφοβία, (το άτομο φοβάται να βρεθεί σε χώρους με συνωστισμό πχ. σουπερμάρκετ, θέατρο, συναθροίσεις ή σε χώρους που είναι δύσκολη η έξοδος.
Η προσβολή πανικού ή κρίση πανικού, μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλα συμπτώματα: Παρουσιάζεται απότομα, κορυφώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα και είναι μια περίοδος έντονου φόβου ή δυσφορίας, όπου εμφανίζονται τέσσερα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα:
- αίσθημα παλμών ή αύξηση του καρδιακού ρυθμού
- εφίδρωση
- μουδιάσματα (αιμωδίες) ή μυρμηγκιάσματα (παραισθήσεις) στο σώμα ή στα άκρα
- ναυτία ή ενόχληση στην κοιλιά αίσθημα ασφυξίας ή λαχανιάσματος
- αίσθημα πνιγμονής (αίσθηση ότι δεν υπάρχει επαρκής αέρας)
- πόνος ή δυσφορία στο θώρακα
- έντονος τρόμος ή τρεμούλα στο σώμα
- αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμική τάση
- ανησυχία για απώλεια ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας
- φόβοι θανάτου
- αίσθημα ζέστης ή ρίγη
- αποπραγματοποίηση (αίσθηση σαν να μην είναι πραγματικά αυτά που αισθάνεται) ή αποπροσωποποίηση (σαν να μην είναι ο εαυτός του)
Φοβία γενικά είναι ο υπερβολικός φόβος για ένα αντικείμενο ή κάποιες καταστάσεις.
Οι φοβίες κατηγοριοποιούνται σε ειδικές φοβίες (πχ. φοβίες αίματος, βελόνων, μεταφορικών μέσων, ζώων) που τις εμφανίζει το ένα τέταρτο περίπου του πληθυσμού και είναι πιο συχνές στις γυναίκες, και κοινωνικές φοβίες (πχ. ομιλία σε ακροατήριο, στην προσωπική επαφή κ.ο.κ.), που μπορεί να συνδυάζονται ορισμένες φορές με προσβολές πανικού και εμφανίζονται με την ίδια συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες.
Στην ειδική φοβία, υπάρχει έκδηλος και επίμονος φόβος, ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος, και εκλύεται από την παρουσία του φοβικού αντικειμένου ή ακόμα μπορεί να εκλυθεί και από την πιθανότητα επικείμενης παρουσίας του αντικειμένου ή της κατάστασης. Το άτομο δεν είναι απαραίτητο να αναγνωρίζει ότι ο φόβος είναι υπερβολικός ή παράλογος. Σε κάθε περίπτωση η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα του προκαλεί σχεδόν πάντα έντονο άγχος, που μπορεί να το οδηγήσει ακόμα και σε πλήρη κρίση πανικού.
Στην κοινωνική φοβία, υπάρχει έκδηλος και επίμονος φόβος/άγχος του ατόμου ότι θα ενεργήσει με τέτοιο τρόπο που θα ταπεινωθεί ή θα έρθει σε αμηχανία. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν θα βρεθεί σε μια κοινωνική κατάσταση, αν κληθεί να ενεργήσει μπροστά σε κοινό ή αν εκτεθεί σε άγνωστους ανθρώπους. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και στις ειδικές φοβίες το άτομο δεν είναι απαραίτητο να αναγνωρίζει ότι ο φόβος είναι υπερβολικός ή παράλογος, αλλά η έκθεση στη φοβική κοινωνική κατάσταση προκαλεί σχεδόν πάντα έντονο άγχος, που μπορεί να πάρει και τη μορφή μιας κρίσης πανικού.
Η πορεία στις φοβίες τείνει να είναι χρόνια. Συνήθως επιδεινώνονται σε ένταση ή να εξαπλώνονται σε διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου αν δεν αντιμετωπισθούν.
Η αγοραφοβία είναι η ανθεκτικότερη από όλες τις φοβίες.
