Την Παρασκευή μία Νευροεπιστημονική εργασία βρέθηκε στους τίτλους πολλών και σημαντικών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Οι Times έγραφαν: «Μελέτη σημειώνει ότι μία δόση αντικαταθλιπτικού αλλάζει τον εγκέφαλο», για να συνεχίσει το κυρίως άρθρο:
Μία δόση αντικαταθλιπτικού είναι αυτό που χρειάζεται για να αλλάξει ο εγκέφαλος, αναφέρει μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Current biology. Η ερευνητική ομάδα αυτής της μελέτης έλαβε απεικονιστικές εξετάσεις 22 υγιών ατόμων. Μερικοί από αυτούς τυχαιοποιήθηκαν και έλαβαν μία δόση ενός συχνά χρησιμοποιούμενου αντικαταθλιπτικού, ενός SSRI. Μετά από τρεις ώρες, έγινε μία νέα εξέταση όπου οι ερευνητές είδαν μία δραματική αλλαγή, μία διάχυτη μείωση της συνδεσιμότητας στον εγκέφαλο εκτός από δύο περιοχές όπου η συνδεσιμότητα ήταν βελτιωμένη, στον θάλαμο και στην παρεγκεφαλίδα.
Πολλές άλλες ειδησεογραφικές πηγές κάλυψαν αυτό το γεγονός περίπου με τον ίδιο τρόπο ή με τις ίδιες ακριβώς λέξεις. Ειδικά χρησιμοποιώντας τις λέξεις «αλλάζει τον εγκέφαλο». Αυτή η παραδοχή του ότι “μεταβάλλεται με κάποιο τρόπο ο εγκέφαλος” ακούγεται σαν μία επιστημονική αναφορά που έχει νόημα. Αλλά στην πραγματικότητα είναι θολή και ασαφής. Και έγκειται στη διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη να δώσει τις ερμηνείες του. Οι ερμηνείες αυτές στο δικό μας παράδειγμα μπορεί να κατηγοριοποιηθούν σε δύο γενικές ομάδες.
Η πρώτη είναι αυτή μίας πραγματικότητας που είναι δεδομένη, αλλά έχει περιορισμένο νόημα, λόγω του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλος. Σχεδόν τα πάντα αλλάζουν τον εγκέφαλο. Οποιαδήποτε μυρωδιά, οποιοσδήποτε ήχος, οποιαδήποτε σκέψη μεταβάλλει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου όπως αυτή καταγράφεται από κάποια απεικονιστική εξέταση. Αυτή είναι και φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου μας. Ανταποκρίνεται σε γεγονότα. Η δραστηριότητα του εγκεφάλου μεταβάλλεται συνεχώς, και για αυτό το λόγο οι μεταβολές του είναι πάντα αναστρέψιμες. Κάθε φορά που ανοίγουμε τα μάτια μας συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Και κάθε φορά που τα κλείνουμε, αυτές οι αλλαγές αντιστρέφονται. Κατ’ αυτή την έννοια ο τίτλος των Times είναι σωστός. Οι Schaefer και συν., πραγματικά βρήκαν τέτοιες αλλαγές στη δραστηριότητα του εγκεφάλου (που ονομάζεται λειτουργική συνδεσιμότητα) σε απάντηση σε μία δόση αντικαταθλιπτικού SSRI φαρμάκου. Αυτό όμως δεν συνιστά συγκλονιστικό νεό γιατί το ίδιο ισχύει για πολλά άλλα πράγματα που “αλλάζουν” την εικόνα του εγκεφάλου όπως αυτή καταγράφεται σε μία εξέταση.
Ίσως αυτή η μελέτη βρέθηκε στις πρώτες ειδήσεις διότι ο τίτλος “αλλαγές στον εγκέφαλο” μπορεί να έχει και μία άλλη ανάγνωση, αυτή του ενδεχόμενου προβλήματος. Μπορεί δηλαδή ανάλογα με την πρόθεση του, κάποιος να υπονοήσει ότι μπορεί να συμβεί κάποια μόνιμη και σημαντική μη αναστρέψιμη αλλαγή στον εγκέφαλο. Το δεδομένο που υπονοείται εδώ είναι ότι ο εγκέφαλος είναι κάτι στατικό, ότι έχει κάποια αρχική δεδομένη «συμπεριφορά». Και εδώ βασίζεται ίσως ο λόγος που αυτό το άρθρο έγινε δημοφιλές στις ειδήσεις. Ορισμένοι από τους δημοσιογράφους που έγραψαν γι’ αυτό το άρθρο θεώρησαν δεδομένο ότι η μοναδική δόση αντικαταθλιπτικού άλλαξε τη δομή του εγκεφάλου, πράγμα που δεν σχετίζεται με τα ευρήματα της μελέτης.
Έτσι, παρουσιάστηκε μία μελέτη στο ευρύ κοινό η οποία μπορεί να παρεξηγηθεί και στην πραγματικότητα δεν έχει ενδιαφέρον για το μέσο άνθρωπο. Τα φάρμακα αυτά (αντικαταθλιπτικά, SSRI’s) χρειάζονται ημέρες ή και εβδομάδες ακόμα για να αρχίσουν να δείχνουν επαρκή αποτελεσματικότητα στη βελτίωση της διάθεσης. Αυτή η μελέτη δεν είναι η πρώτη αναφορά ταχείας δράσης των φαρμάκων αυτών. Αντίστοιχα αποτελέσματα φάνηκαν πέντε χρόνια πριν σε μελέτες fMRI σε ανθρώπους, και δέκα χρόνια πριν σε μελέτες τρωκτικών.
Πρέπει όμως να δοθεί προσοχή στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται επιστημονικά δεδομένα. Πολλοί άνθρωποι με αγχώδεις και καταθλιπτικές εκδηλώσεις έχουν ενστάσεις στην πιθανότητα αντικαταθλιπτικής αγωγής, ενώ είναι προθυμότατοι να λαμβάνουν για μακρά χρονικά διαστήματα αγχολυτικά φάρμακα που μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμα περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες, σχετίζονται δε με εξάρτηση και ανοχή. Πολλές φορές επίσης οι άνθρωποι για κάποιους όχι τόσο σαφείς σε εμένα λόγους διαχωρίζουν αυθαίρετα τα φάρμακα σε “βαριά” και “ελαφρά”, με τα αντικαταθλιπτικά να ανήκουν προφανώς στα “βαριά”. Τέτοια άρθρα λοιπόν σίγουρα δεν βοηθούν στο να δημιουργηθεί μία εκπαιδευμένη κοινή συνείδηση που θα αντιμετωπίζει με σοβαρότητα τέτοια ζητήματα, δεν θα πανικοβάλει και δεν θα παραπλανεί.