Η ψυχική γραφειοκρατία

Γραφειοκρατία και άγχος. Ίσως να φαίνεται παράξενο να υπάρχουν αυτές οι λέξεις η μία δίπλα στην άλλη. Πως μπορεί να σχετίζεται η γραφειοκρατία με τη διαδικασία του άγχους; Για να κατανοήσουμε αυτή τη συσχέτιση, θα πρέπει κατ’ αρχάς να εξετάσουμε το νόημα και τη λειτουργία της γραφειοκρατίας. Ίσως για πρακτικούς λόγους και για οικονομία χρόνου, αυτό να είναι πιο εύκολο όπως συνήθως με ένα παράδειγμα.

Ας υποθέσουμε ότι ένα ζευγάρι γεννά ένα μωρό. Ο πατέρας πρέπει να δηλώσει το μωρό σε κάποια δημόσια υπηρεσία, π.χ. στα ΚΕΠ (Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών). Πρέπει να φέρει εις πέρας μία διαδικασία, που τα προηγούμενα χρόνια μπορεί να απαιτούσε να έχει ένα έγγραφο από το μαιευτήριο, ένα έγγραφο από το ληξιαρχείο, ένα έγγραφο από το Δήμο, απαιτούσε δηλαδή μία γραφειοκρατία (σε πολλές περιπτώσεις γεγονότων της καθημερινότητας, ιδιαίτερα στο παρελθόν, τέτοιες διαδικασίες μπορεί να ήταν αρκετά κουραστικές και χρονοβόρες και να απαιτούσαν περισσότερα ακόμα έγγραφα).

Εδώ θα μπορούσε εύλογα να αναρωτηθεί κάποιος, γιατί δεν θα μπορούσε ο πατέρας του παραδείγματος μας απλά να πάει στο ΚΕΠ και να δηλώσει το όνομα του παιδιού του; Δεν θα ήταν κατά πολύ απλούστερο να πάει στην εν λόγω υπηρεσία (τα ΚΕΠ) και να πει ότι είμαι ο τάδε και έκανα ένα παιδί που θα το ονομάσουμε έτσι; Το παράδειγμα μάλλον φαίνεται απλό, λογικό και λειτουργικό, παρόλα αυτά δυστυχώς  δε γίνεται ποτέ έτσι. Ποτέ ένας υπάλληλος ΚΕΠ δεν θα έλεγε “αφού το λές εσύ κύριε τάδε, έτσι είναι”. Καταπώς φαίνεται, υπάρχει κάποια δυσκολία από μέρους του υπαλλήλου. Γιατί λοιπόν να μην μπορεί απλά να εμφανιστεί κανείς σε μία υπηρεσία και δηλώνοντας προφορικά αυτά που επιθυμεί, να διεκπεραιώσει την υπόθεση που τον απασχολεί; Πρέπει κάπου να υπάρχει κάποιο σημαντικό εμπόδιο, κάποιου τύπου αναστολή. 

Η αναστολή έχει να κάνει με ένα βασικό πρόβλημα που αναδύεται σε μία τέτοια διαδικασία, που είναι μία σχεσιακή διαδικασία (έστω και σύντομη) και είναι ο παράγοντας της εμπιστοσύνης. Ο υπάλληλος του ΚΕΠ δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη σε αυτό που του λέει ο οποιοσδήποτε άγνωστος (ή και γνωστός του επίσης). Πάνω σε αυτό το πρόβλημα αναπτύσσεται η γραφειοκρατία, που έχει ως βασικό σκοπό να διασφαλίσει μία διαδικασία, να καλύψει το υπάρχον έλλειμμα εμπιστοσύνης, να αποτελεί μία δικλείδα ασφαλείας σε κάτι που θεωρείται σημαντικό.

Αν δεχθούμε την έλλειψη εμπιστοσύνης ως δεδομένο αίτιο της γραφειοκρατίας, τότε στην πορεία του συλλογισμού μας αναδύεται ένα καινούργιο ερώτημα: Αρχικά ας δεχτούμε ότι ο υπάλληλος δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στον καθένα που προσέρχεται στο χώρο εργασίας του και υποστηρίζει το οτιδήποτε. Στη σύγχρονη όμως εποχή και με την εξέλιξη της τεχνολογίας, δεν είναι εφικτό στο μαιευτήριο να υπάρχει τοποθετημένος ένας υπάλληλος (ενδεχομένως κρατικός), ο οποίος έχει αυτή ακριβώς την ευθύνη, να διεκπεραιώνει και να ολοκληρώνει ακριβώς τέτοιου τύπου διαδικασίες; Ποια θα ήταν τα προαπαιτούμενα για να λειτουργούν τα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση;

Αυτό ακριβώς είναι ένα κρίσιμο σημείο. Όντως θα μπορούσε η διαδικασία να έχει αλλάξει προς μία άλλη ενδεχομένως πιο αποδοτική κατεύθυνση, μία κατεύθυνση που με ελάχιστο κόπο θα μπορούσε να μειώσει κατά πολύ τη γραφειοκρατία και τον περιττό (για τα σύγχρονα δεδομένα) κόπο που αυτή συνεπάγεται. 

Για να συμβεί όμως αυτό, θα έπρεπε κάποιος να αναλάβει την ευθύνη της αλλαγής

Αυτός ο κάποιος θα ήταν ένα άτομο που θα είχε την απαραίτητη δύναμη/κύρος  και τους αντίστοιχους πόρους. Θα μπορούσε λ.χ. να είναι υπουργός ή γραμματέας υπουργείου ή κάτι αντίστοιχο. Γιατί ένας άνθρωπος με αυτή την εξουσία δεν κάνει το προφανές; Γιατί δε διευκολύνει αυτή την εξαντλητική κατάσταση; 

Ίσως η πιο σωστή απάντηση είναι γιατί δυσκολεύεται να αναλάβει την αντίστοιχη ευθύνη. Ίσως να είναι δύσκολο για ένα υπουργό να πάρει μία τέτοια απόφαση, γιατί χωρίς την αντίστοιχη μελέτη, δεν δύναται να ξέρει τι αποτελέσματα θα μπορούσε να έχει η πράξη του. Δεν είναι επαρκώς ενήμερος αν η απόφαση του θα λύσει μόνο προβλήματα ή αν θα δημιουργήσει ενδεχομένως άλλα νέα, όπως π.χ. αν θα έχει ως αποτέλεσμα απολύσεις πολλών εργαζόμενων που εργάζονται στο πλαίσιο της υπάρχουσας γραφειοκρατίας.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γραφειοκρατία είναι μία διαδικασία που έχει ξεκινήσει από μία ανάγκη και που κάποτε είχε βάση και αξία και δημιουργήθηκε για κάποιο σημαντικό λόγο (στο παράδειγμα μας την εμπιστοσύνη). Στο παρόν όμως και ενώ έχουν αλλάξει οι συνθήκες, η αξία αυτής της διαδικασίας έχει μειωθεί ή έχει εκλείψει. 

Παρόλα αυτά, ως διαδικασία συνεχίζει να υφίσταται, αφενός γιατί μπορεί να μην έχει υπάρξει η συνειδητοποίηση ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει ή γιατί κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη της αλλαγής

Η ίδια ακριβώς διαδικασία συμβαίνει και στον ψυχισμό μας και μας επηρεάζει σαν ψυχοπιεστικός παράγοντας.  Κατ’ αναλογία λοιπόν, αυτή είναι μία διαδικασία “ψυχικής γραφειοκρατίας”. Η ψυχική γραφειοκρατία όπως την εννοιοδοτώ, αναφέρεται σε ένα σύνολο κανόνων που έχουν ξεκινήσει από παλιά. Τότε ίσως εξυπηρετούσαν κάποια δεδομένη κατάσταση, ίσως απαντούσαν στα προβλήματα που τότε απασχολούσαν το άτομο. 

Αυτό το σύνολο κανόνων όμως ίσως πια δεν είναι τόσο αποδοτικό (το αντίθετο), γιατί οι συνθήκες της καθημερινότητας έχουν αλλάξει. Ωστόσο, για να αλλάξει κανείς αυτές τις ψυχικές διαδικασίες, πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της αλλαγής. Όσο αυτό δε συμβαίνει, τόσο οι κανόνες αυτοί αναδύονται μέσα από τη συμπεριφορά μας και την καθημερινή μας διαβίωση, δυνατοί, άκαμπτοι και χωρίς σαφή λόγο ύπαρξης. 

Η ψυχική γραφειοκρατία παίζει σημαντικό ρόλο στο άγχος μας και σηματοδοτεί, δημιουργημένα ψυχικά αντανακλαστικά τα οποία αναδύονται σε συνθήκες πίεσης, εκεί που δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη της αλλαγής, σε πράγματα που έχουμε αντιμετωπίσει ξανά και ξανά και επιμένουμε να τα αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο αντιπαραγωγικό τρόπο, που μπορεί να μην εξυπηρετεί ούτε εμάς, ούτε τους άλλους (αναλαμβάνοντας την ευθύνη τους και κρατώντας τους με αυτό τον τρόπο σε κατάσταση “μικρού παιδιού” ).

(Από το βιβλίο “Η Ανατομία του Άγχους”)

Μοιραστείτε!

2 σχόλια στο “Η ψυχική γραφειοκρατία

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *