Μία νέα θεωρία παρουσιάζεται σε εργασία στο Trends in Cognitive Sciences.

Αυτή η εργασία πραγματεύεται το ότι μπορεί οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού να έχουν την τάση να είναι σε μία αρνητική συναισθηματική κατάσταση , να νοιώθουν δυσάρεστα, έχουν όμως και οφέλη στον τομέα της δημιουργικότητας.

Ο νευρωτισμός ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα προς μία τάση μακρόχρονης  αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο περιβαλλοντικό στρες, και αντιδρούν άσχημα σε αυτό. Ως αποτέλεσμα μπορεί να είναι δυσκολότερο για αυτούς να  ανταποκριθούν σε επικίνδυνες εργασίες και είναι πιθανότερο να βιώσουν ψυχιατρικές διαταραχές.

Μία από τις πιο αποδεκτές εξηγήσεις του νευρωτισμού έχει προταθεί από τον Ψυχολόγο Jeffrey Gray, ο οποίος υποστήριξε ότι οι άνθρωποι με νευρωτισμό παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία στην απειλή. Η θεωρία αυτή είναι χρήσιμη και λογική, αλλά δεν επεγηγεί επαρκώς το πλήρες φάσμα των νευρωτικών συμπτωμάτων.  Ο Perkins, βασικός συγγραφέας της εργασίας εντοπίζει κάποια προβλήματα αυτής της θέσης.

Υποστηρίζει ότι είναι αρκετά δύσκολο να εξηγηθεί ο νευρωτισμός με όρους μεγέθυνσης της αντιλαμβανόμενης απειλής [μικρή απειλή- αντίδραση που θα ήταν συμβατή με σημαντική απειλή], διότι αυτοί με υψηλές βαθμολογίες νευρωτισμού συχνά αισθάνονται να δυσφορούν ακόμα και όταν δεν υπάρχει ορατή απειλή.

Το δεύτερο πρόβλημα του ορισμού του Gray είναι ότι η βιβλιογραφία δείχνει ότι υψηλά σκορ νευρωτισμού σχετίζονται θετικά με την δημιουργικότητα. Οπότε τίθεται το εύλογο ερώτημα του πως η μεγέθυνση μίας απειλής μπορεί να σχετίζεται με καλές και παραγωγικές ιδέες.

Βάση της νέας αυτής θεωρίας για το νευρωτισμό είναι η παρατήρηση από την έρευνα ότι όταν οι άνθρωποι έχουν αυτόματες αρνητικές σκέψεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αντίληψη απειλής: στην περιοχή του έσω προμετωπιαίου φλοιού. Οι διακυμάνσεις από άτομο σε άτομο της δραστηριότητας σε αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα μπορεί να καθορίζουν την αυτοεπαγόμενη σκέψη [σκέψη που αυτοτροφοδοτείται] που θα μπορούσε να έχει αιτιακή σχέση με τον νευρωτισμό.

Εξάλλου, η έρευνα έχει δείξει ότι καθώς η πηγή της απειλής πλησιάζει κοντύτερα, η εγκεφαλική δραστηριότητα μεταβάλλεται: από δραστηριότητα που σχετίζεται με το άγχος (στον πρόσθιο εγκέφαλο) σε δραστηριότητα που συνδέεται με τον πανικό (στο μέσο εγκέφαλο). Αυτή η μεταβολή ελέγχεται από την περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται αμυγδαλή.

“Η αυτοεπαγόμενη, αυτοτροφοδοτούμενη σκέψη μπορεί να διευκολύνει την δημιουργικότητα, αλλά μπορεί να προκαλέσει και δυστυχία”.

Αν υπάρχουν υψηλά επίπεδα αυτόματης δραστηριότητας που σχετίζονται με αρνητικές σκέψεις (στην περιοχή του εγκεφάλου που ασχολείται με την αντίληψη της απειλής), και αν ένα άτομο έχει την τάση να πανικοβάλλεται πιο γρήγορα από του άλλους λόγω  αυξημένης αντιδραστικότητας στην περιοχή της αμυγδαλής, αυτό το άτομο θα μπορούσε να βιώνει αρνητικά συναισθήματα ακόμα και στην έλλειψη απειλής.

Βάσει των προηγουμένων θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι αυτοί που λαμβάνουν υψηλές βαθμολογίες νευρωτισμού και έχουν πλούσια και ενεργή φαντασία έχουν ταυτόχρονα και μία “γεννήτρια απειλής” που μπορεί να τους ταλαιπωρεί σημαντικά.

Αυτό το μοντέλο του νευρωτισμού θα μπορούσε να εξηγήσει και το μυρικαστικό πρότυπο σκέψης στην κατάθλιψη, ενώ είναι συμπληρωματικό στον ήδη αποδεδειγμένο ρόλο του μετωπιαίου λοβού στην αιτιολογία της δυσρύθμισης της διάθεσης. Παρόλο που δεν είναι πλήρες, ίσως θα μπορούσε να αποτελεί ένα ενοποιητικό πλαίσιο μεταξύ της δημιουργικής πλευράς του νευρωτισμού και των συναισθηματικών συνεπειών του.

Η υπόθεση της υπεραναλυτικής σκέψης επίσης εξηγεί τα θετικά του νευρωτισμού. Η δημιουργικότητα ενός νευρωτικού όπως ήταν ο Isaac Newton παλαιά, η ο Woody Allen σήμερα  μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της τάσης να βυθίζεται κανείς σε προβλήματα για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα από το μέσο άνθρωπο.-

 

 

 

Ι. Η αρχη του τελους: Η ιστορια της Α.

 

Θυμάμαι με πολύ θετικά συναισθήματα αυτή τη γυναίκα. Ήταν η πρώτη μου ασθενής κατά τη διάρκεια της ειδικότητας στην Ψυχιατρική. Δεν την θυμάμαι μόνο επειδή ήταν η πρώτη και εγώ φυσικά εξαιρετικά άπειρος. Η ιστορία της, στο κομμάτι που ενώθηκαν οι διαδρομές της ζωής μας με απασχόλησε πάρα πολύ και πάντα το μυαλό μου ανατρέχει σε αυτή όταν αντιμετωπίζω ένα άνθρωπο με αντίστοιχο πρόβλημα.

 Φυσικά το όνομά της που εδώ αναφέρεται με αρχικά είναι αλλαγμένο όπως και κάποια χαρακτηριστικά της ιστορία της, με σκοπό τη διατήρηση του απορρήτου.

 Η πρώτη επαφή με την Α. σου προκαλούσε ένα παράξενο συναίσθημα. Ήταν ευγενέστατη, πολύ ζωηρή, ομιλητική και αρχικά έδινε την εντύπωση ότι ήταν στο λάθος μέρος (σε μία από τις ψυχιατρικές κλινικές επειγόντων στο νοσοκομείο του Δαφνιού). Αυτό που όμως εξέπεμπε περισσότερο ήταν νεανικότητα. Είχε έντονα βαμμένα μαλλιά και πρόσωπο, φορούσε ένα κοντό φουστανάκι με βαθύ ντεκολτέ. Και παρουσίαζε άγχος, το οποίο προσπαθούσε να μην το δείχνει, κρατώντας στάση αναμονής. Μέχρι εδώ η εικόνα της δεν είχε κάτι το εξόφθαλμα παράξενο.

 Η ηλικία της όμως δεν ταίριαζε με την υπόλοιπη εικόνα. Ήταν 72, όμως δεν την έκανες για πάνω από 60. Έμοιαζε να δυσφορεί, και σίγουρα δεν καταλάβαινε το λόγο που ήταν στην κλινική. Πάνω απ’ όλα φαινόταν όμως ότι η νοσηλεία την εμπόδιζε από το να είναι κάπου αλλού.

 Βρέθηκα μαζί με τον διευθυντή μου να παρακολουθώ την πρώτη της συνέντευξη αξιολόγησης. Ήταν μία γυναίκα ευγενική, επιφυλακτική, που έλεγε ότι δεν είχε θέση στην κλινική. Υποστήριζε ότι έπρεπε να φύγει, ότι ο άντρας της που ήταν γιατρός και μάλιστα γνωστός την περίμενε για να διευθετήσουν κάποιες υποθέσεις, ενδεχομένως υποθέσεις του χωρισμού τους. Έπρεπε να μοιράσουν την περιουσία τους, έπρεπε να δουν τι θα γίνει με τα παιδιά τους.  Έπρεπε επειγόντως να πάει να τα συναντήσει τα δυο τους παιδιά, για να βοηθήσει την κόρη της που είχε κάνει πρόσφατα το δικό της παιδί. Κάθε τόσο ανέφερε και ένα περιστατικό από τη ζωή με το σύζυγο. Κάποια όμορφη βραδιά, μετά αναμνήσεις από κοινές στους εξόδους, από τον κοινωνικό τους κύκλο και το σεβασμό που απολάμβανε.

 Από τα συνοδευτικά έγγραφα και πληροφορίες της εισαγωγής προέκυπτε ότι δεν υπήρχε πια σύζυγος. Είχαν χωρίσει πολλά χρόνια πριν, και ήταν όντως ιατρός. Είχε μαζί του δύο παιδιά, και ένα από αυτά είχε κινήσει τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας. Την είχαν βρει οι αστυνομικοί στο σπίτι της, σε συνθήκες άθλιας υγιεινής. Το σπίτι ήταν ρυπαρό. Τον τελευταίο καιρό η ΔΕΗ της είχε κόψει το ρεύμα, γιατί αδυνατούσε να πληρώσει τους λογαριασμούς. Κάθε τόσο έβγαινε σε έξαλλη κατάσταση στο μπαλκόνι και έβριζε τους γείτονες. Τους κατηγορούσε ότι ήταν «βαλτοί» από το σύζυγο για να της σπάσουν τα νεύρα και να βγει το διαζύγιο υπέρ του.

 Το παράξενο ήταν ότι βλέποντας  αυτή τη γυναίκα έμπαινες στον πειρασμό να αμφισβητήσεις τις όποιες μαρτυρίες και να πιστέψεις την ίδια. Σε όλα της όμως τα λεγόμενα ο σύζυγος είχε δεσπόζουσα θέση, η καθήλωσή της σε αυτόν και σε οτιδήποτε τον αφορούσε ήταν προφανής. Στις αναφορές των παιδιών και των γειτόνων το ίδιο.

 Ψυχωτική συνδρομή ήταν η αρχική διάγνωση εργασίας που πρότεινε ο διευθυντής μου, και μου είπε ότι η Α. θα ήταν το πρώτο μου περιστατικό. Ξεκινήσαμε ταυτόχρονα την δέουσα φαρμακευτική αγωγή την οποία θα τροποποιούσαμε από κοινού με βάση την πορεία της.

 Μπορεί να ήμουν μεν άπειρος μεν, αλλά ταυτόχρονα ήμουν πολύ διαθέσιμος και με όρεξη. Το θεώρησα προσωπική πρόκληση αυτή η ασθενής να πάει καλά και προετοιμάστηκα έτσι όπως έπρεπε για να την αντιμετωπίσω. Την έβλεπα καθημερινά. Η ψυχοπαθολογία της είχε τελικά χαρακτήρα παραληρήματος. Δεν είχε άλλα συμπτώματα, όπως διαταραχές των αισθήσεων που είναι συχνές σε τέτοιες περιπτώσεις. Αυτή η κατάσταση είχε εξελιχθεί σε διάστημα πολλών ετών και είχε επιδεινωθεί τα τελευταία δύο έτη. Το θεραπευτικό μου πλάνο ήταν η αργή, σταδιακή τροποποίηση προς τα άνω της φαρμακευτικής αγωγής για να μην υπάρχουν ανεπιθύμητες ενέργειες και η καθημερινή επαφή.

 Την είχε πολύ ανάγκη αυτή την επαφή η Α., είχε μείνει πολύ καιρό μόνη της. Κάναμε μακρές συναντήσεις και με δυσκολία μπορούσα να την σταματήσω, να διακόψω τη συνάντηση. Έτσι πέρασε ο πρώτος μήνας. Και μετά ο δεύτερος. Ο δικός μου σχεδιασμός είχε ως σκοπό την σταδιακή αποδόμηση του παραληρήματος και ταυτόχρονα σε συνεννόηση με το γιό της την επισκευή του σπιτιού της στο οποίο θα επέστρεφε μετά την κλινική. Κατά τη διάρκεια του τρίτου μήνα της νοσηλείας της άρχισε να βελτιώνεται. Το παραλήρημα άρχισε να υφίεται, οι αναμνήσεις με το σύζυγο άρχισαν να γίνονται πιο αδύναμες, οι σχέσεις με τα παιδιά περιγράφονταν πιο ρεαλιστικά. Ο ύπνος της ήταν πια σταθερός, η λογόρροια είχε μειωθεί. Ήταν πιο συνεργάσιμη και δεκτική στους κανόνες της επαφής. Είχε αρχίσει να βγαίνει και μικρές βόλτες στον περίβολο, να πηγαίνει στο καφέ. Ήταν πάντα γλυκιά και ευγενική, ακόμα και όταν συνέβαιναν πράγματα που την έκαναν να δυσφορεί (ένα τμήμα ψυχιατρικών οξέων δεν είναι και το πιο εύκολο μέρος να διαμείνει κανείς για διάστημα τριών μηνών).

 Είχε όμως ταυτόχρονα χάσει αυτή την αρχική ζωντάνια της. Δεν βαφόταν πια, δεν ντυνόταν ελαφρά. Άρχισε σταδιακά να λέει ότι ένιωθε περισσότερη κούραση, ότι δεν είχε την ενέργεια που είχε πριν. Ήταν περισσότερο θλιμμένη, άρχισε να μη θυμάται τόσο καλά. Φυσικά η αγωγή άρχισε να μειώνεται, τα συμπτώματα αυτά δεν υποχωρούσαν όμως. Το παραλήρημα της πια δεν εκφραζόταν καθόλου. Πήρε εξιτήριο με διάγνωση παραληρητική διαταραχή και συνέχισε την παρακολούθηση στα εξωτερικά ιατρεία. Είχε μπει πια σε καταθλιπτική διαδικασία με κλινικά σημαντική συμπτωματολογία. Ζούσε με την κόρη της, δεν μπορούσε να αυτοεξυπηρετηθεί. Δόθηκε αντικαταθλιπτική αγωγή, στην οποία δεν ανταποκρινόταν. Σύντομα έπαθε αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, έμεινε για λίγο καιρό κλινήρης και μετά απεβίωσε. Τα παιδιά της μπήκαν στον κόπο να έρθουν στο νοσοκομείο να μας ενημερώσουν για την πορεία της υγείας της και να μας ευχαριστήσουν για τη βοήθεια που της δώσαμε. Ειλικρινά δεν ξέρω αν την βοηθήσαμε πραγματικά.

Αυτή η γυναίκα είχε περάσει πολύ δύσκολη συναισθηματικά ζωή. Είχε ένα πολύ κακοποιητικό και αδιάφορο σύζυγο, ο οποίος διατηρούσε και παράλληλες εξωσυζυγικές σχέσεις. Η Α. ενώ προηγούμενα ήταν εξωστρεφής, κοινωνική και κοκέτα, αναγκάστηκε να περιοριστεί στο σπίτι για να αναθρέψει τα παιδιά. Δεν είχε συγγενικό ή βοηθητικό περιβάλλον. Προσπάθησε μόνη. Όταν τα παιδιά ενηλικιώθηκαν [και το έργο της ανατροφής τους ολοκληρώθηκε], ο σύζυγος και επίσημα την αποδέσμευσε από τα συζυγικά της καθήκοντα, της ζήτησε διαζύγιο. Αυτή του την κίνηση η Α. δεν μπόρεσε ποτέ να την αποδεχτεί και άρχισε από τότε να οικοδομεί το παραλήρημά της, το παραλήρημα που της επέτρεψε να πορευτεί για πολλά πολλά χρόνια, χωρίς ποτέ να αντιμετωπίσει σε ψυχολογικό επίπεδο αυτή την τεράστια ψυχική σύγκρουση που στεκόταν εμπόδιο στο να νοηματοδοτήσει με λειτουργικό τρόπο τη ζωή της. Ζούσε σε ένα άνετο και εύπορο περιβάλλον, είχε τα παιδιά της που ενδιαφέρονταν γι΄ αυτήν και την αγαπούσαν, δεν είχε όμως αυτό που πραγματικά ήθελε η ίδια και αυτό ήταν ο σύζυγος της. Είχε με αυτόν  μία σχέση που είχε στηριχθεί σε ένα στρεβλό κατασκεύασμα. Η σχέση της είχε οικοδομηθεί σ’  ένα έρωτα που ήταν απ’ ότι φαινόταν χωρίς ανταπόκριση, οπότε έπρεπε να δομήσει η ίδια την ανταπόκριση μέσα στο μυαλό της. Και αυτή ήταν μεν η αρχή της παθολογίας της, αλλά ταυτόχρονα απετέλεσε και μία ισχυρή ζωοποιό δύναμη, που την βοηθούσε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να πορεύεται στη ζωή.

Με το πέρασμα του χρόνου δεν κατάφερε να οικοδομήσει βαθιές σχέσεις με άλλους ανθρώπους, άρχισε λοιπόν να βυθίζεται περισσότερο στον εαυτό της, να απομονώνεται όλο και περισσότερο από τους γύρω, πράγμα που της επέτρεπε να ζει περισσότερο το φαντασιακό της έρωτα. Περίμενε κάποιο τηλέφωνο από το σύζυγο, φανταζόταν ότι του σιδέρωνε κάποιο ρούχο, ντυνόταν όμορφα για να τον περιμένει σε ένα φαντασιακό ραντεβού. Αυτός δεν ερχόταν, αυτή του θύμωνε, καμμιά φορά έβγαινε στο μπαλκόνι και τον κατηγορούσε. Βίωνε μόνη τη ζωή που φανταζόταν ότι θα ζούσε με τον άντρα της.

Η Α. ήταν μία αποφασιστική γυναίκα, ίσως μία ξεροκέφαλη γυναίκα θα έλεγε κανείς. Είχε αποφασίσει να ζήσει πάση θυσία αυτό που ονειρευόταν. Εμείς, κατά τη διάρκεια της νοσηλείας της προσπαθήσαμε να την επαναφέρουμε σε επαφή με την πραγματικότητα, την οποία όμως η ίδια δεν επιθυμούσε καθόλου. Με τη θεραπεία της αφαιρέσαμε κάτι δυσλειτουργικό μεν, σημαντικό για την ίδια δε και αυτό δεν καταφέραμε να το αντικαταστήσουμε. Η Α. βίωσε ένα τεράστιο κενό, έζησε την απώλεια που δεν είχε αποδεχθεί για πολλά χρόνια πριν. Έμεινε πιστή στον έρωτά της, δεν δέχτηκε να προχωρήσει μπροστά, να δεχτεί την τρυφερότητα των παιδιών της, τη χαρά της επαφής με τα εγγόνια της.

Θεραπεύσαμε το παραλήρημα της, δεν μπορέσαμε όμως να αντιμετωπίσουμε το νεανικό της έρωτα που αποδείχθηκε δυνατότερος του οποιουδήποτε θεραπευτικού σχήματος, έτσι έχω πια στο μυαλό μου την ιστορία της Α.

Από τότε έχω συναντήσει και άλλους ανθρώπους με αντίστοιχα προβλήματα, που πολλές φορές παρουσίασαν παρόμοια πορεία. Δεν έχω πια τον αρχικό ενθουσιασμό εκείνης της πρώτης φοράς [για την απλή εξάλειψη ενός παραληρήματος], δίνω όμως περισσότερη προσοχή στην ανθρώπινη επαφή και στη λειτουργία και το νόημα του συμπτώματος του ασθενούς.

Πως να τα βάλεις εξάλλου με τον έρωτα.-

 

Η σχιζοφρένεια είναι μία από τις συχνές και αρκετά σοβαρές παθήσεις ψυχικής υγείας και προσβάλει περίπου έναν στους εκατό ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Τα βασικά της συμπτώματα ανήκουν σε μία από τρεις κατηγορίες:

Η πρώτη κατηγορία είναι αυτή των θετικών συμπτωμάτων. Εδώ ανήκουν οι ψευδαισθήσεις (διαταραχές των αισθήσεων) και οι παραληρητικές ιδέες (πεποιθήσεις που μπορεί να έχει το άτομο και απέχουν από την πραγματικότητα).

Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των αρνητικών συμπτωμάτων. Είναι συμπτώματα που δεν είναι “ηχηρά” αφού δεν προβάλλονται έντονα στο περιβάλλον του ασθενούς και πολλές φορές δεν γίνονται και αιτία κλινικής προσοχής. Περιλαμβάνουν την κοινωνική απόσυρση, την απάθεια, την έλλειψη της συναισθηματικής συμμετοχής, την άμβλυνση του συναισθήματος, τη φτωχή παραγωγή λόγου, τον άκαμπτο και στερεοτυπικό τρόπο σκέψης, τη δυσκολία στoν αφηρημένο τρόπο σκέψης.

Η τρίτη κατηγορία είναι αυτή των γνωστικών συμπτωμάτων. Περιλαμβάνει προβλήματα στη μνήμη, την προσοχή, την ταχύτητα επεξεργασίας και την απαρτίωση των επιμέρους ερεθισμάτων σε ένα λειτουργικό όλον.

Τα αρνητικά συμπτώματα οδηγούν σε σταδιακή απώλεια της λειτουργικότητας του ατόμου, σε απομόνωση και δυσκολία διεκδίκησης της καθημερινότητάς του. Τα ψυχιατρικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται έως σήμερα φαίνεται πως βοηθούν λίγο έως καθόλου στα αρνητικά και τα γνωστικά συμπτώματα. Για τα αρνητικά συμτπώματα, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που προσπαθούν να ανακόψουν και να αντιμετωπίσουν την εξέλιξή τους εστιάζονται κυρίως σε συνεχή προσπάθεια κινητοποίησης, δραστηριοποίησης, συμμετοχής σε ομάδες, συναισθηματικής έκφρασης. Για τα γνωστικά συμπτώματα οι προσπάθειες εστιάζονται σε εκπαιδευτικά προγράμματα γνωστικής επανόρθωσης που γίνονται με τη βοήθεια ασκήσεων σε χαρτί ή υπολογιστών.

Παρόλα αυτά, πολλές φορές η ανταπόκριση των ασθενών ακόμα και υπό αυτές τις “ιδανικές” συνθήκες είναι μειωμένη. Πολλές φορές μάλιστα οι ασθενείς βιώνουν αυτή την προσπάθεια κινητοποίησης τους με ένα τρόπο δυσφορικό, σα να πιέζονται να κάνουν πράγματα που ενώ για τους άλλους μπορεί να είναι δεδομένα, για τους ίδιους φαίνονται επίπονα και πάνω από τις δυνάμεις τους.

Μία πρόσφατη μελέτη που παρουσιάστηκε σε συνέδριο νευροψυχοφαρμακολογίας σημειώνει ότι ένα νέο υπό διερεύνηση φάρμακο, η cariprazine φαίνεται ότι παρουσιάζει αποτελεσματικότητα κυρίως στα αρνητικά συμπτώματα που αφορούν την προσωπική και κοινωνική λειτουργικότητα.

Είναι ένα σημαντικό δεδομένο στην θεραπευτική διαδικασία της σχιζοφρένειας όπου η φαρμακευτική αγωγή έχει σημαίνοντα ρόλο. Τα αρνητικά συμπτώματα είναι βασικός τομέας εστίασης της έρευνας και η ανάγκη επαρκέστερης αντιμετώπισής τους σημαντική. Τα αρνητικά συμπτώματα έχουν το ρόλο του σύγχρονου δισκοπότηρου για την σχιζοφρένεια. Περισσότερες μελέτες αντίστοιχου σχεδιασμού είναι απαραίτητες την επιβεβαίωση των πρώτων θετικών αποτελεσμάτων.