Η εποχιακή διαταραχή της διάθεσης είναι μία υποτροπιάζουσα μείζων κατάθλιψη, που συσχετίζεται με τις εποχές του χρόνου και παρουσιάζεται συνήθως το φθινόπωρο και το χειμώνα. Περιλαμβάνει καταθλιπτικά συμπτώματα, αύξηση της κατανάλωσης τροφής (υπερφαγία), έλλειψη ενέργειας, τάση για αύξηση της διάρκειας του ύπνου. Επίσης υπάρχει συμπεριφορά αναζήτησης (craving) υδρογονανθράκων και αύξηση του απαιτούμενου χρόνου για το στάδιο του REM ύπνου.
Αυτή η διαταραχή φαίνεται πως σχετίζεται με τη μείωση των φωτοπεριόδων, δηλαδή με τη διάρκεια της ημέρας. Όταν η διάρκεια της ημέρας μειώνεται όπως συμβαίνει το φθινόπωρο και το χειμώνα, η διαταραχή αυτή μπορεί να κάνει την εμφάνισή της. Αντίστοιχα, με την αύξηση του φωτός, κατά τη διάρκεια της άνοιξης ή του καλοκαιριού φαίνεται υποχώρηση της κατάθλιψης και σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να παρατηρηθεί και αλλαγή φάσης σε υπομανία.
Η εποχική διαταραχή της διάθεσης (ΕΔΔ) σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζεται και ως καλοκαιρινή ΕΔΔ, με αντίστροφη εικόνα από πριν. Η μειωμένη διάθεση (κατάθλιψη) εμφανίζεται το καλοκαίρι και η βελτίωση της διάθεσης τους χειμερινούς μήνες. Σε αυτή την περίπτωση φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση της διάθεσης με την αύξηση της θερμοκρασίας.
Φωτοθεραπεία
Παρουσίαση
Συνήθως προσβάλλονται νεότερα στην ηλικία άτομα, κυρίως γυναίκες. Τα ποσοστά αυξάνουν όσο αυξάνει το γεωγραφικό πλάτος και όσο αυξάνει η απομάκρυνση από τον Ισημερινό προς του πόλους. Δεν φαίνεται να επηρεάζει αυτή τη διαταραχή η φυλή ή η εθνικότητα. Παρατηρούνται χαμηλότερα από τα αναμενόμενα για το γεωγραφικό πλάτος ποσοστά στην Ισλανδία και Ιαπωνία, αποδιδόμενα στην αυξημένη από τη δίαιτα λήψη πολυακόρεστων ω-3 λιπαρών οξέων.
Η ΕΔΔ εμφανίζεται στο 4-9% περίπου του γενικού πληθυσμού και μπορεί να αποτελεί περίπου το 10% του συνόλου των διαταραχών της διάθεσης.
Οι γυναίκες προσβάλλονται τέσσερις φορές συχνότερα σε σχέση με τους άντρες, με το 20% του γενικού πληθυσμού να παρουσιάζει κάποια συμπτώματα ΕΔΔ. Είναι ελαφρά συχνότερη σε συγγενείς ατόμων με ΕΔΔ (ίσως σχετικό με γενετικές ή κοινές περιβαλλοντικές επιδράσεις) και αποτελεί παράγοντα κινδύνου για διπολική διαταραχή.
Στα άτομα με εποχιακή διαταραχή της διάθεσης υπάρχουν συχνά διαταραχές της ρύθμισης της μελατονίνης (έκκρισης και ποσότητας), μίας ουσίας που εκκρίνεται στον εγκέφαλο, επηρεάζεται (η έκκριση της) από το φως και παίζει ρόλο στην εγρήγορση (ξύπνημα) και στον ύπνο. Σε αυτούς λοιπόν που πάσχουν από ΕΔΔ υπάρχει συχνά και μετάλλαξη του γονιδίου της μελανοψίνης που είναι φωτοχρωστική στον αμφιβληστροειδή, με ρόλο στους κιρκαδικούς ρυθμούς.
Θεραπεία
Η θεραπεία της εποχιακής διαταραχής της διάθεσης γίνεται με φως (gold standard), ενώ η φωτοθεραπεία σε συνδυασμό με γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα. Κάποιες φορές, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ελεγχόμενη στέρηση ύπνου. Η φαρμακευτική αγωγή, περιλαμβάνει την βουπροπριόνη (Wellbutrin, το μοναδικό αντικαταθλιπτικό με ένδειξη για την πρόληψη υποτροπών της διαταραχής στις ΗΠΑ) και αντικαταθλιπτικά συνήθως της κατηγορίας των SSRI’s (π.χ. Σερτραλίνη ή Φλουοξετίνη) και παρουσιάζει αποτελέσματα παρόμοια με τη φωτοθεραπεία. Κάποιες φορές χρησιμοποιούνται και ειδικά μηχανήματα που ονομάζονται προσομοιωτές αυγής (dawn simulators) ή αρνητικά ιόντα. Βοηθητική φαίνεται πως μπορεί να είναι η λήψη βιταμίνης D – που βελτιώνει τη διάθεση στα 400-800 IU (επίπεδα D3 πλάσματος μεγαλύτερα ή ίσα με 35 ng/mL), ενώ η μελατονίνη (Circadin) δεν έχει σταθερά βοηθητικά αποτελέσματα
Επικουρικά η κοινωνική στήριξη και η βελτίωση της αυτοεκτίμησης μειώνουν τη βαρύτητα των συμπτωμάτων ενώ είναι σημαντικό σε εποχές καλοκαιρίας να παραμένει κανείς ικανό χρονικό διάστημα έξω από κλειστούς χώρους.
Στην αϋπνία και στις αφυπνίσεις κατά τις βραδυνές ώρες μπορεί να βοηθήσουν η προσπάθεια τήρησης βελτιωμένης υγιεινής ύπνου και η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία. Ο συνδυασμός αντικαταθλιπτικού και η περιορισμένη χρονικά χρήση υπνωτικού-κατασταλτικού επίσης μπορεί επίσης να είναι βοηθητικά (αν και παρουσιάζονται παράδοξες αντιδράσεις στο φάρμακο-ανησυχία αντί ηρεμίας- για αυτή την ομάδα ασθενών).